Mimo częstych zmian i modyfikacji w obrębie kanonu lektur omawianych w klasach VI–VIII szkoły podstawowej wciąż jest niewiele tekstów, które odwołują się do czasów współczesnych i problemów, jakie im towarzyszą. Naprzeciw może wyjść zapis z podstawy programowej dotyczący lektur uzupełniających, który daje możliwość doboru książki przez nauczyciela. Doskonałym przykładem lektury nadobowiązkowej jest powieść w notatkach Alice Kuipers Życie na drzwiach lodówki. Oferuje ona nie tylko nieobcą wielu uczniom treść, lecz także nieszablonową, nowatorską formę, która z całą pewnością zachęca do jej przeczytania.
Układanie pytań i zadań przez uczniów jest ciekawe i bywa również twórcze. Bywa, ponieważ oprócz pytań naprawdę dobrych i zmuszających do myślenia pojawiają się pytania bardzo proste, np. dotyczące nazwiska bohatera czy daty. Lekcja tu opisana ma na celu zachęcenie uczniów do wysiłku, którego efektem będą właśnie pytania trudniejsze. Uczniowie zdobywają wiedzę – przede wszystkim poprzez tworzenie zadań, następnie poprzez ich rozwiązywanie.
Przygotowanie do matury ustnej w zasadzie powinno być wpisane na stałe do harmonogramu działań nauczyciela polonisty niemalże na każdej lekcji. Już od I klasy warto angażować ucznia w tworzenie i wygłaszanie wypowiedzi monologowych oraz prowadzenie rozmowy na określony temat z koniecznością formułowania argumentów czy kontrargumentów. Skoro repetitio est mater studiorum, należy ćwiczyć mówienie na każdej lekcji, uznając tę kompetencję za tak samo istotną jak pisanie czy czytanie.
Umiejętności retoryczne mówią o obyciu człowieka, niejednokrotnie jego wykształceniu, kulturze oraz zdolności argumentowania. Rozwijanie umiejętności retorycznych pozwala nie tylko na tworzenie własnych wypowiedzi, lecz także na kształtowanie zdolności polemicznych, daje możliwość rozpoznawania manipulacji i skutecznego przeciwstawiania się jej1. Uczenie mówienia, słuchania i myślenia nie jest łatwe. Aby uczniowie chcieli to wykonywać, niezbędne jest przekazanie im wiedzy na temat sposobów prezentowania treści, a także odwoływanie się do zasad kultury.
Erich Fromm w słynnym szkicu o postawie twórczej wśród warunków edukacyjnych, które sprzyjają rozwojowi kreatywności, wyróżnia ciekawość i zdolność dziwienia się, podkreślając, że dzieci naturalnie przejawiają te umiejętności i dlatego tak łatwo je zainteresować, zaintrygować oraz spowodować, że reagują twórczo. Jednak w procesie edukacji większość uczniów traci zdolność zachwytu, ponieważ – jak twierdzi Fromm – czują, że powinni wszystko wiedzieć i dlatego zdumienie czy zaintrygowanie czymkolwiek jest dla nich objawem ignorancji, a przecież to właśnie zaciekawienie poprzedza wszelką twórczość. Warto więc możliwie najczęściej stosować jedną z najbardziej popularnych w treningu kreatywności aktywności, polegającą na dostrzeganiu jak największej liczby rzeczy/zjawisk, które dziwią, zdumiewają, zaskakują (Szmidt 2013: 68).
W świetle nowej matury, która w założeniu dodaje moduł lekturowy z kontekstami historycznoliterackimi, powracają pytania o to, jak poradzić sobie z czytaniem/nieczytaniem lektur przez uczniów, jak sprawdzać, czy przeczytali, jak ćwiczyć znajomość historii literatury oraz jak na lekcjach ustawić akcenty, by pozwolić młodzieży osiągnąć dobre rezultaty. Podpowiadamy, co jako nauczycielki i nauczyciele możemy zrobić, aby – wkroczywszy do świata „nowych” nastolatków – znaleźć z nimi wspólny język i uczynić lekcje polskiego ciekawymi i angażującymi.
Tworząc notatki syntezujące wiedzę, warto znaleźć własny pomysł, patenty na to, by zawarte w nich treści aktywnie wspierały proces uczenia się. Jednym z pomysłów na usprawnienie zapamiętywania są notatki wizualne. Mogą one przybierać różne formy i kształty, najważniejsze jednak, że dzięki teorii podwójnego kodowania są skuteczne.
