Siedem kroków do dobrego wyniku na egzaminie z motywem w tle

Po pierwsze: po co motywy?

Rozumienie motywów jest fundamentalnie ważne. Mimo że podstawa programowa języka polskiego dla II etapu edukacyjnego nie wymienia tego terminu jako obligatoryjnego, to znajdziemy go w większości programów nauczania. Na przykład w podręczniku GWO znajduje się następujące wyjaśnienie tego pojęcia: „element rzeczywistości przedstawionej w utworze (element konstrukcji świata przedstawionego), na przykład zdarzenie, postać, przedmiot, sytuacja”1. Ta definicja – choć oczywiście poprawna – w gruncie rzeczy może wprowadzać w błąd, ponieważ na II etapie edukacyjnym motyw rozumiany jest węziej. Należy bezwzględnie pamiętać, że pojęcie to w podstawówce jest właściwie tożsame z – wprowadzanym w szkole ponadpodstawowej – toposem. Najprościej mówiąc, chodzi przecież o dostrzeganie między utworami podobieństw, pewnego rodzaju powtarzalności. Co więcej, dzięki motywom i dostrzeżeniu ich sekwencyjności łatwiej przychodzi ludziom zrozumienie konwencji literackich. Dlatego też należy uświadomić uczniom, że to pojęcie – wszak niewprowadzone wprost przez podstawę programową języka polskiego – jest niezbędne. Pozwala bowiem lepiej rozumieć literaturę w ogóle. Literatura stanowi przecież zbiór narracji o człowieku.
Ponadto być może powtarzanie motywów przed egzaminem ósmoklasisty jest istotne nie tylko ze względów czysto literackich, ale przede wszystkim z powodu pragmatyki – aby to zobrazować, pozwolę sobie wprowadzić odrobinę matematyki. Uczeń na egzaminie ósmoklasisty w normalnych warunkach może uzyskać 50 punktów; za wypracowanie, które wymaga rozumienia pojęcia motyw...