Ballada romantyczna. Przygotowanie do egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego

Jednym z moich największych – polonistycznych! – marzeń jest zmiana listy lektur. Chciałabym, po pierwsze, aby w spisie pojawiły się pozycje, na omówienie których uczniowie – zachęcani przez innych – będą czekać. Tak czekają przecież na Kamienie na szaniec i Małego Księcia. Po drugie, warto byłoby znów (tak jak było w gimnazjum) choć w pewnym stopniu umożliwić młodzieży i nauczycielowi wybór. Jeśli jednak chodzi o ballady romantyczne, to cieszę się, że na liście tekstów obowiązkowych znalazła się właśnie Świtezianka, o której przed laty napisał mickiewiczolog Czesław Zgorzelski: „tu mamy do czynienia ze zwartą budową wątku, zmierzającego do szczytowego momentu, który – jak katastrofa w tragedii – rozwiązuje opowiadanie i nadaje mu kształt dwuscenicznego dramatu w miniaturze”1. Właśnie potencjał związany ze „szczytowym momentem” chciałabym wykorzystać, podając – oprócz ćwiczeń egzaminacyjnych zredagowanych w oparciu o podstawę programową – dodatkowe propozycje na omówienie tekstu. 
 

Zadanie 1. (0–2)
Nazwij gatunek literacki, jaki reprezentuje Świtezianka Adama Mickiewicza. Wskaż cechy tego gatunku.

Gatunek: ………………………………………………………………………

Cechy (wybierz odpowiedź):

• to krótki utwór, jego celem jest wyśmianie ludzkich wad
• posiada cechy trzech rodzajów literackich, opowiada o niezwykłych wydarzeniach
• zawiera pouczenie moralne, ma dwa znaczenia – dosłowne i przenośne
• to utwór żałobny, napisany na cześć zmarłej osoby 
   

Zadanie 2. (0–12)
Z zacytowanego fragmentu wypisz po jednym ze wskazanych niżej środków stylistycznych (zacytuj odpowiednie fragmenty!).
 

Środek stylistyczny	Przykład (cytat)
epitet
porównanie
przenośnia
wyrazy dźwiękonaśladowcze
zdrobnienie
uosobienie
ożywienie
apostrofa
anafora
pytanie retoryczne
powtórzenie (inne niż wskazane jako anafora)
archaizm

 

Odpowiedź
 

Środek stylistyczny	Przykład (cytat)
epitet	„słowicze wdzięki”
porównanie	„Jak upiór błądzisz w noc ciemną”
przenośnia	„Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie, // A w sercu lisie zamiary”
wyrazy dźwiękonaśladowcze	„Burzy się, wzdyma i wre aż do dna”
zdrobnienie	„chateczka”
uosobienie	„Roztwiera paszczę otchłań podwodna”
ożywienie	„Woda się burzy i wzdyma”
apostrofa	„luba dziewczyno”
anafora	„Jest tam dostatkiem owoców, mleka, // Jest tam dostatkiem źwierzyny”
pytanie retoryczne	„Zawsze mam czekać twojego przyścia // Na dzikich brzegach jeziora?”
powtórzenie (inne niż wskazane jako anafora)	„Stój, stój”
archaizm	„młokos” (forma podstawowa od: „młokosie”)

 

Przyznajemy po 1 punkcie za każdy poprawnie wskazany przykład środka stylistycznego. Ważne jest, żeby nauczyć młodzież, że powinna wskazywać tylko wymagany fragment, np. w przypadku epitetu nie przepisuje się całego wersu, tylko dwa słowa. Przy okazji tego zadania zwróćmy też uwagę na to, kiedy młodzieży wolno cytować, a kiedy nie. Wolno tylko wówczas, gdy jest to wyraźnie zaznaczone w poleceniu. Zachęcam, by poćwiczyć wskazywanie również innych środków, nie tylko tych wymienionych w podstawie programowej, np. inwersji („Roztwiera paszczę otchłań podwodna”) czy kontrastu („Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie, // A w sercu lisie zamiary”).

Zadanie 3. (0–4)
Uzupełnij poniższe zdanie.
W zacytowanych fragmentach Świtezianki występują rymy ..., każda strofa zbudowana jest z ... wersów, a każdy wers z ... lub ... sylab.
 

Zadanie 4. (0–1)
Który z podanych poniżej cytatów wybrałbyś na motto Świtezianki? Uzasadnij odpowiedź, podając jeden argument.

• „Takie oto jest pierwsz...