Jednym z moich największych – polonistycznych! – marzeń jest zmiana listy lektur. Chciałabym, po pierwsze, aby w spisie pojawiły się pozycje, na omówienie których uczniowie – zachęcani przez innych – będą czekać. Tak czekają przecież na Kamienie na szaniec i Małego Księcia. Po drugie, warto byłoby znów (tak jak było w gimnazjum) choć w pewnym stopniu umożliwić młodzieży i nauczycielowi wybór. Jeśli jednak chodzi o ballady romantyczne, to cieszę się, że na liście tekstów obowiązkowych znalazła się właśnie Świtezianka, o której przed laty napisał mickiewiczolog Czesław Zgorzelski: „tu mamy do czynienia ze zwartą budową wątku, zmierzającego do szczytowego momentu, który – jak katastrofa w tragedii – rozwiązuje opowiadanie i nadaje mu kształt dwuscenicznego dramatu w miniaturze”1. Właśnie potencjał związany ze „szczytowym momentem” chciałabym wykorzystać, podając – oprócz ćwiczeń egzaminacyjnych zredagowanych w oparciu o podstawę programową – dodatkowe propozycje na omówienie tekstu.
POLECAMY
Zadania skonstruowane w oparciu o podstawę programową
Przeczytaj fragmenty Świtezianki i wykonaj zadania od 1 do 5.
– „Powiedz mi piękna, luba dziewczyno,
Na co nam te tajemnice –
Jaką przybiegłaś do mnie drożyną?
Gdzie dom twój, gdzie są rodzice?
Minęło lato, zżółkniały liścia
I dżdżysta nadchodzi pora:
Zawsze mam czekać twojego przyścia
Na dzikich brzegach jeziora?
Zawszeż po kniejach jak sarna płocha,
Jak upiór błądzisz w noc ciemną?
Zostań się lepiej z tym, kto cię kocha,
Zostań się, o luba, ze mną!
Chateczka moja stąd niedaleka
Pośrodku gęstej leszczyny;
Jest tam dostatkiem owoców, mleka,
Jest tam dostatkiem źwierzyny”.
– „Stój, stój, odpowie, hardy młokosie,
Pomnę, co ojciec rzekł stary;
Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie,
A w sercu lisie zamiary.
(…)
Słyszy to strzelec, błędny krok niesie,
Błędnemi rzuca oczyma;
A wicher szumi po gęstym lesie,
Woda się burzy i wzdyma.
Burzy się, wzdyma i wre aż do dna,
Kręconym nurtem pochwyca.
Roztwiera paszczę otchłań podwodna,
Ginie z młodzieńcem dziewica.
Zadanie 1. (0–2)
Nazwij gatunek literacki, jaki reprezentuje Świtezianka Adama Mickiewicza. Wskaż cechy tego gatunku.
Gatunek: ………………………………………………………………………
Cechy (wybierz odpowiedź):
- to krótki utwór, jego celem jest wyśmianie ludzkich wad
- posiada cechy trzech rodzajów literackich, opowiada o niezwykłych wydarzeniach
- zawiera pouczenie moralne, ma dwa znaczenia – dosłowne i przenośne
- to utwór żałobny, napisany na cześć zmarłej osoby
Podstawa programowa:
Klasy VII i VIII
I Kształcenie literackie i kulturowe
- Czytanie utworów literackich. Uczeń:
(…) - rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: pamiętnik, komedia, fraszka, sonet, pieśń, tren, ballada, epopeja, tragedia – i wymienia ich podstawowe cechy oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich.
Odpowiedź: gatunek: ballada; cechy: b (przyznajemy po 1 punkcie za określenie gatunku i wskazanie cech)
Zadanie 2. (0–12)
Z zacytowanego fragmentu wypisz po jednym ze wskazanych niżej środków stylistycznych (zacytuj odpowiednie fragmenty!).
Środek stylistyczny | Przykład (cytat) |
epitet | |
porównanie | |
przenośnia | |
wyrazy dźwiękonaśladowcze |
|
zdrobnienie | |
uosobienie | |
ożywienie | |
apostrofa | |
anafora | |
pytanie retoryczne | |
powtórzenie (inne niż wskazane jako anafora) |
|
archaizm |
Podstawa programowa
Klasy IV–VI
I Kształcenie literackie i kulturowe
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
(…)
- zna i rozpoznaje w tekście literackim: epitet, porównanie, przenośnię, wyrazy dźwiękonaśladowcze, zdrobnienie, zgrubienie, uosobienie, ożywienie, apostrofę, anaforę, pytanie retoryczne, powtórzenie oraz określa ich funkcje.
Klasy VII i VIII
I Kształcenie językowe
(…)
Zróżnicowanie języka. Uczeń:
- dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np. terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone, zna typy skrótów i skrótowców – określa ich funkcje w tekście.
Odpowiedź
Środek stylistyczny | Przykład (cytat) |
epitet | „słowicze wdzięki” |
porównanie | „Jak upiór błądzisz w noc ciemną” |
przenośnia | „Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie, // A w sercu lisie zamiary” |
wyrazy dźwiękonaśladowcze |
„Burzy się, wzdyma i wre aż do dna” |
zdrobnienie | „chateczka” |
uosobienie | „Roztwiera paszczę otchłań podwodna” |
ożywienie | „Woda się burzy i wzdyma” |
apostrofa | „luba dziewczyno” |
anafora | „Jest tam dostatkiem owoców, mleka, // Jest tam dostatkiem źwierzyny” |
pytanie retoryczne | „Zawsze mam czekać twojego przyścia // Na dzikich brzegach jeziora?” |
powtórzenie (inne niż wskazane jako anafora) |
„Stój, stój” |
archaizm | „młokos” (forma podstawowa od: „młokosie”) |
Przyznajemy po 1 punkcie za każdy poprawnie wskazany przykład środka stylistycznego. Ważne jest, żeby nauczyć młodzież, że powinna wskazywać tylko wymagany fragment, np. w przypadku epitetu nie przepisuje się całego wersu, tylko dwa słowa. Przy okazji tego zadania zwróćmy też uwagę na to, kiedy młodzieży wolno cytować, a kiedy nie. Wolno tylko wówczas, gdy jest to wyraźnie zaznaczone w poleceniu. Zachęcam, by poćwiczyć wskazywanie również innych środków, nie tylko tych wymienionych w podstawie programowej, np. inwersji („Roztwiera paszczę otchłań podwodna”) czy kontrastu („Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie, // A w sercu lisie zamiary”).
Zadanie 3. (0–4)
Uzupełnij poniższe zdanie.
W zacytowanych fragmentach Świtezianki występują rymy ..., każda strofa zbudowana jest z ... wersów, a każdy wers z ... lub ... sylab.
Podstawa programowa
Klasy IV–VI
I Kształcenie literackie i kulturowe
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
(…)
- rozpoznaje elementy rytmizujące wypowiedź, w tym wers, rym, strofę, refren, liczbę sylab w wersie.
Odpowiedź: przyznajemy po 1 punkcie za każdą poprawnie uzupełnioną lukę. W zacytowanych fragmentach Świtezianki występują rymy przeplatane, każda strofa zbudowana jest z 4 wersów, a każdy wers z 8 lub 10 sylab.
Zadanie 4. (0–1)
Który z podanych poniżej cytatów wybrałbyś na motto Świtezianki? Uzasadnij odpowiedź, podając jeden argument.
- „Takie oto jest pierwsze przykazanie miłości: prosić tylko o to, co uczciwe, i czynić tylko to, co uczciwe” – Cyceron
- „Krótki okres życia jest dostatecznie długi na to, aby żyć dobrze i uczciwie” – Cyceron
- „Jeśli zaczniesz coś robić, przekonasz się, jak mało jest porządnych i uczciwych ludzi” – Anton Czechow
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Podstawa programowa
Klasy IV–VI
I Kształcenie literackie i kulturowe
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
(…)
17) przedstawia własne rozumienie utworu i je uzasadnia
Odpowiedź: przyznajemy 1 punkt za sformułowanie jednego argumentu, przy czym należy pamiętać, że uczeń ma obowiązek w wypowiedzi odnieść się zarówno do ballady, jak i do wybranego cytatu.
Zadanie 5. (0–1)
Czy, Twoim zdaniem, akwarela Juliana Fałata (z 1888 r.) mogłaby znaleźć się w podręczniku jako ilustracja ...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 6 wydań magazynu "Polonistyka"
- Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
- Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
- ...i wiele więcej!