Scenariusz lekcji do filmu Slow West
(reż. John Maclean)

 

Temat zajęć	„Hejże! Na zachód!” O znaczeniach ukrytych w westernie
Grupa wiekowa	szkoła podstawowa i ponadpodstawowa
Czas realizacji	2 godziny lekcyjne
Zagadnienia  edukacyjne	Czy Jay ma coś wspólnego ze szkolnymi lekturami? O młodzieńczym idealizmie i nieszczęśliwej miłości. Romantyczny obraz Dzikiego Zachodu. Pod płaszczykiem westernu – kulturowe znaczenia i klasyka gatunku. Podbijanie Dzikiego Zachodu – kiedy to się działo i z jakim skutkiem?
Cele	Po zajęciach uczeń/uczennica potrafi: określić konwencję westernu i wskazać miejsce gatunku oraz jego wybranych odmian w filmowej historii, określić znaczenie ważnych motywów w obrębie filmowej konwencji, scharakteryzować bohaterów filmu i wskazać typy osobowości, które reprezentują (cyniczny, zgorzkniały rewolwerowiec i młody, nieco naiwny idealista), wskazać i omówić literackie konteksty, które warto wykorzystać podczas charakteryzowania bohatera
Metody i formy pracy	heureza,  dyskusja, praca w grupach jednolita i niejednolita
Bibliografia (i materiały wykorzystane podczas lekcji)	J. W. Goethe, Cierpienia młodego Wertera, przeł. F. Mirandola [fragment]. P. French, Unforgiven – review, „Guardian” 1992, 20.09.; dostęp: 11.04.2018r.; //www.theguardian.com/film/1992/sep/20/features.philipfrench Cz. Michalski, Western i jego bohaterowie, Wydawnictwa Artystycznie i Filmowe, Warszawa 1972. J-L. Rieupeyrout, The Western: A Historical Genre, “The Quarterly of Film, Radio and Television” 1952, vol. 7 (2)

* Wskazówka: nauczyciel może wybrać zagadnienia do omówienia i zrealizować proponowane zadania w krótszym czasie

Przebieg zajęć

■      Nauczyciel prosi uczniów, by przypomnieli sobie wyznaczniki gatunkowe westernu i zaznaczyli spośród nich te, które spełnia Slow West. Następnie prosi o refleksję i wypowiedzi o sytuacjach (wątkach, bohaterach…), które nie pasowały do schematu opowieści o kowbojach i rewolwerowcach. Nauczyciel zapisuje uwagi na tablicy – najlepiej w formie tabeli:

Western jako gatunek filmowy	Zgodność ze wzorcem (wątki, sceny, postacie)	Naruszenie znanych konwencji
Opowieść o poszerzaniu granic Stanów Zjednoczonych i kolonizacji Ameryki  przez białego człowieka	Zachód pozostaje kierunkiem, w którym odbywa się wędrówka, tam też jest niebezpiecznie	Niebezpiecznie jest jednak wszędzie, wbrew temu, co mówi Payne
Starcia z Indianami (rdzenną ludnością kontynentu) jako jeden z głównych wątków	Indianie ścigani, Indianie chowający  swych zmarłych są elementem scenerii,  w której przemieszcza się Jay	Indianie są jednoznacznie ofiarami, pokazani jako zaszczuci, smutni, bezradni…
Postać samotnego kowboja (lub kilku przyjaciół), który zmaga się z różnymi wyzwaniami	Silas jest rewolwerowcem, który stanowi wcielenie idei męskości na Dzikim Zachodzie, „jednym z ostatnich”, jak sam o sobie mówi, rewolwerów do wynajęcia; nie jest jednak pozbawiony kręgosłupa moralnego	Przygody Silasa i Jaya mają specyficzny charakter, wplątani w sytuacje  tragiczne (zabicie przez Jaya Szwedki, matki dwójki dzieci) albo na poły  surrealne (Werner, spotkanie z towarzyszami Payne’a przy ognisku)
Wyraźny podział na dobro i zło	Idealistyczny Jay jest ucieleśnieniem światopoglądu bohatera z konwencjonalnych westernów…	…nie ma jednak zdolności zaprawionego w przygodach wędrowca, dzielnego kowboja
Dobro ucieleśniane przez  samotnego bohatera, obrońcę uciśnionych, przestrzegającego  prawa Stanów Zjednoczonych,  białego reprezentanta amerykańskich ideałów	Jay ma w sobie wiele z romantycznych marzycieli	Najbardziej pozytywny bohater umiera. Ironia losu sprawia, że ginie z ręki ukochanej. Idealizm nie ocala człowieka w świecie, w którym rządzi przemoc
Nieprzyjaciółmi są albo wyjęci spod prawa (rabusie, mordercy), albo dzicy Indianie zagrażający sprawiedliwym Amerykanom	W Slow West nieprzyjaciółmi głównych bohaterów są inni rewolwerowcy, a więc ludzie działający często na granicy prawa…	…konkurenci Silasa do nagrody  i, podobnie jak on, niepozbawieni „ludzkich uczuć”. Konsekwencja rozmytych granic między dobrem i złem sprawia,  że nieprzyjaciel staje się nim w zależności od okoliczności
Wątki przygodowe często wzbogaca wątek romansowy	Miłość Jaya do Rose…	…nie jest odwzajemniona  (on jest dla niej jak brat)

    [15 min]

Zgodnie z założeniem zawartym w monologu Silasa otwierającym film o Slow West można myśleć jako o baśni („Dawno, dawno temu”) albo o filmie historycznie zanurzonym w konkretnej epoce („a dokładnie w 1870 roku”). Nauczyciel może podjąć się próby zgłębienia obu płaszczyzn filmowej opowieści albo podążyć za jedną z nich. Jako związane z baśniowymi wyobrażeniami o naturze rzeczywistości zostały tu potraktowane zagadnienia, których dotykają zaznaczone na zielono fragmenty tabeli, łączące się z charakterystyką Jaya i romantycznymi kontekstami filmu (punkty 2–3 konspektu). Do roku 1870 jako czasu akcji nawiązywać mogą zaznaczone na żółto fragmenty tabeli, które pozwalają rozwinąć refleksję o tradycji ukazywania podboju Dzikiego Zachodu w filmie i w obrębie konwencji służących do przedstawiania tego świata (punkty 4–6). 

Nauczyciel wskazuje na fundament postawy Jaya jako wędrowca o romansowej proweniencji, zanurzonego w konwencji heroicznych zmagań z przeciwnościami losu bohatera znanego z baśni, powieści przygodowych – coraz bardziej popularnych w dziewiętnastym wieku i wybranych arcydzieł epoki romantycznej (ale nie tylko), która idealistycznego bohatera często konfrontowała z opierającym się jego woli światem. Ten ostatni zakres kontekstów jest zwłaszcza interesujący i nauczyciel prosi o wskazanie bohaterów, których uczucia do kochanki oraz stosunek do świata pozwoliłyby się zestawić z wyrażanymi przez Jaya. Uczniowie powinni przypomnieć:

• Gustawa z Dziadów części IV oraz jego uczucie, któremu na przeszkodzie stanęły różnice majątkowe oraz nie w pełni odwzajemniona miłość,
• Wertera z powieści epistolarnej Goethego,
• Wokulskiego zakochanego w Izabeli w Lalce Prusa.

Utwory spoza XIX wieku:

• (być może znanego z popularnych filmowych adaptacji) Gatsby’ego próbującego odzyskać utraconą miłość, 
• rycerzy średniowiecznych – w oczach romantyków ważnych wzorców w zakresie sztuki kochania: Lancelota i Tristana; kontekstem może być też alegoryczna wyprawa młodzieńca z Opowieści o Róży (skoro imię lubej Jaya to Rose),
• imię ukochanej może też przywieść uczniom konteksty współczesne nawiązujące do tradycji idealnych kochanków ze słynnym Titaniciem Jamesa Camerona na czele. 

    [7 min]

• Nauczyciel z bogatej listy może wybrać dowolną postać (lub kilka), które zestawione z Jayem pomogą dookreślić jego (zmieniający się) ogląd świata. Najdogodniejsi z perspektywy programowej byliby tu bohaterowie lektur, spośród których niniejszy scenariusz wskazuje na Wertera. 

Nauczyciel rozdaje uczniom fragment powieści [zał. 1] i prosi o jego uważną lekturę oraz wypełnienie w parach karty pracy [zał. 2]. Następnie tabelę z kart pracy uzupełnia razem z uczniami na tablicy. 
    
Przykładowe odpowiedzi:

Cytaty z powieści Cierpienia młodego Wertera	Fragmenty filmu  możliwe do zestawienia z taką perspektywą  na świat	Pokrewieństwa  bohaterów	Różnice  między nimi
„O, czemuż tak się dziać musi, że to, co stanowi szczęście człowieka, przemienia się w krynicę jego niedoli? Gorące umiłowanie żywej przyrody, wypełniające po brzegi serce moje, przenikające mnie taką rozkoszą, że świat otaczający wydawał mi się rajem, jest mi dzisiaj udręką, prześladowczym demonem, kroczącym za mną wszędzie, gdzie stąpię"	Napięcie między radosnymi rozdziałami wspomnień Jaya (sceny na plaży) a niepokojącymi epizodami wędrówki. Wciąż jednak można dostrzec uznanie młodzieńca dla rzeczywistości i tego, co go spotyka (dyskusja z muzykami o miłości). Silas mówi o sposobie patrzenia Jaya na świat, że jest inny, że widzi wspaniałości tam, gdzie on sam dostrzega rewolwerowców czających się za każdym kamieniem	Młodość i zachwyt nad światem, zdolność mówienia o tym, oczytanie  i wyjątkowa wrażliwość	Werter szybciej przyjmuje  do wiadomości fakt niemożności bycia z Lottą, Jay pozostaje zaślepiony. W przypadku Wertera jego egzaltacje wyraźniej powiązane są z etapem historii miłosnej, na którym znajduje się bohater, Jay rozczarowuje się światem, w którym Rose pozostaje niewzruszonym ideałem
„Sam wysiłek przyzywania na pamięć owych niewysłowionych uczuć,  owo uświadamianie ich  sobie wznosi mą duszę ponad nią samą, ale jednocześnie czuję dziś podwójnie straszny stan, w który popadłem obecnie”. „Jakby jakaś zasłona uchyliła  się przed duszą moją,  a widownia nieskończonych przejawów życia przemieniła mi się w bezdenną  otchłań otwartego wieczyście grobu”	Raz jeszcze – wspomnienia wspólnych chwil z Rose motywują Jaya do nieustępliwego zdążania na Zachód, z drugiej strony poszczególne chwile przynoszą rozczarowanie  i smutek (spotkanie z Indiankami, z Wernerem) albo wręcz rozpacz (zabójstwo Szwedki).  Nawet żartobliwy,  odczytany przez Jaya w kontekście teorii doboru naturalnego Darwina epizod z nieszczęsnym drwalem można tu wpisać w szereg „trudnych prawd współczesności”	Werter i Jay są skazani  na swój los. Wszystkie  znaki na niebie i ziemi  wskazują, że podążają drogą  ku zagładzie, oni jednak –  jak opętani – kroczą naprzód, ciesząc się sympatią  czytelnika/widza	Jay się nie poddaje, nie roztkliwia tak bardzo, nawet wobec cynizmu Silasa pozostaje niezłomny  w swej miłości i oddaniu. Patrzy na świat z uprzywilejowanej perspektywy, Werter doświadcza wykluczenia  przez wzgląd na swoje pochodzenie
„Jakże możemy mówić, że… coś jest… gdy wszystko przemija, gdy z chyżością błyskawicy przesuwa się, gdy wszystko niezdolne jest jeszcze rozwinąć całej swej siły żywotnej, a już porwane prądem tonie i rozbija się na skałach? Nie ma chwili, która by nie trawiła ciebie i twoich najbliższych,...