Krytyka i pochwała w oświeceniowym stylu

Przebieg zajęć

Lekcja 1.

• Faza wstępna lekcji:

Nauczyciel przedstawia uczniom temat lekcji. Krótko rozmawia z nimi o współczesnych formach krytyki     i pochwały. Prosi uczniów o podanie przykładów. Nauczyciel wyjaśnia uczniom temat, informuje, że w oświeceniu pisano teksty literackie, które służyły wyrażeniu krytyki lub pochwały. Podaje ich nazwy (pamflet, paszkwil, panegiryk). Rysuje na tablicy tabelę, która będzie uzupełniana w trakcie lekcji.

• Faza centralna lekcji:

Nauczyciel przywołuje/przypomina uczniom Monachomachię Ignacego Krasickiego. Naprowadza uczniów na cechy pamfletu, zadając im pomocnicze pytania, np.: O czym jest ten tekst? O kim mowa? W jaki sposób autor wypowiada się o mnichach? Jakich słów używa? itp. Na tej podstawie uczniowie scharakteryzują pamflet, po czym wspólnie uzupełniają punkt tabeli dotyczący jego cech charakterystycznych. Następnie nauczyciel wyświetli definicję, na podstawie której uczniowie wypełnią kolejne pola tabeli.
    
 „Pamflet (ang. pamphlet – od tytułu popularnej w XII w. komedii Pamphiliusseu de amore) – utwór publicystyczny lub literacki, często anonimowy, mający charakter demaskatorskiej i zwykle ośmieszającej krytyki znanej osoby, środowiska społecznego czy instytucji. Dla pamfletu znamienne są takie momenty, jak ekspresywno-retoryczna stylistyka, skłonność do hiperbolizacji, satyryczne nacechowanie wypowiedzi. Najczęściej kieruje się przeciwko istniejącym urządzeniom czy stronnictwom politycznym (Lukian z Samosat, Seneka, P. Arentino, J. Milton), ale także przeciw zjawiskom obyczajowości, życia umysłowego, literatury itd. Pamflet bywa uprawiany w szczególności w czasach przewrotów społecznych i politycznych (np. w okresie rewolucji francuskiej) oraz polemik ideologicznych i religijnych (np. w okresie reformacji); sprzyjające dla tego gatunku wypowiedzi są warunki wzmożonej dynamiki życia zbiorowego”¹.

Po uzupełnieniu części tabeli dotyczącej pamfletu nauczyciel wyświetla uczniom dwa krótkie fragmenty tekstów Przestroga królowi, Na króla:
 

Przestroga królowi:„Cielcze spasły na ścierwie, przestań tej swawoli”².
Na króla: „Sto tysięcy na pomnik! Ja bym dwakroć łożył
 Gdyby Staś był skamieniał, a Jan Trzeci ożył.
Król zjednał sobie naród i był znakomity,
A że naród swój zdradził, więc będzie zabity”³.
    

Uczniowie czytają fragmenty, zwracając szczególną uwagę na inwektywy. Po tym uzupełniają w tabeli cechy charakterystyczne paszkwili. Następnie nauczyciel wyświetla definicję paszkwilu, na podstawie której uczniowie uzupełniają kolejne pola tabeli.
    
„Paszkwil – utwór, zwykle anonimowy lub publikowany pod pseudonimem, wymierzony przeciw konkretnej osobie, ośmieszający ją złośliwie w sposób insynuacyjny, obelżywy, zniesławiający, aby skompromitować ją w oczach opinii publicznej. Uważa się, że nazwa p. pochodzi od nazwiska rzymskiego szewca Pasquino, który na początku XVI w. zasłynął jako autor zjadliwych i szyderczych epigramatów zwróconych przeciw znanym osobistościom. P. jest jednym z narzędzi oddziaływania satyry politycznej⁴. Formy literackiego pamfletu oraz paszkwilu powstawały we wszystkich epokach historyczno-literackich, bardzo często pod piórem wybitnych pisarzy, takich jak: Lukian z Samosat, Seneka, P. Arentino, J. Milton”⁵.
    
Po uzupełnieniu części tabeli dotyczącej paszkwilu nauczyciel przywołuje satyrę Do króla Ignacego Krasickiego. Kolejny raz uczniowie zwracają uwagę na zwroty, na charakter wypowiedzi i cel utworu. Na tej podstawie określają cechy panegiryku. Następnie nauczyciel wyświetla definicję, która posłuży do uzupełnienia kolejnych pól tabeli⁶