O (nie)obecności piosenki literackiej w szkole
W polonistyce szkolnej (nie)obecność piosenki literackiej jest uzależniona od postawy nauczyciela. Jeżeli polonista poszukuje nowych środków motywujących uczniów do aktywnego czytania literatury – ta forma kształtowania wrażliwości estetycznej będzie pojawiać się często na lekcjach. Jeżeli nauczyciel poprzestanie na rozwiązaniach, które już sprawdziły się w dydaktyce szkolnej i nie dostrzeże potencjału tego tekstu kultury – piosenka literacka będzie marginalizowana lub traktowana instrumentalnie. Stanie się jeszcze jedną formą przekazu, którą trzeba omówić w perspektywie ewaluacji zewnętrznej.
POLECAMY
Casus piosenki literackiej w szkole dowodzi, że wielu uczniów szkół ponadpodstawowych traktuje ją z lekceważeniem, jako przejaw kultury „dorosłych”, pozbawiony atrakcyjności znaczeniowej i formalnej. Zdarza się, iż uczniowie mylą piosenkę literacką z piosenką turystyczną lub piosenką harcerską. Dla wielu nastolatków jest synonimem nudnego i smętnego utworu, śpiewanego à capella przez dziadków, coraz rzadziej przez rodziców. Brak otwartości na słowo śpiewane jest w dużej mierze konsekwencją rezygnacji z praktycznej edukacji muzycznej, pobudzającej uczniów cyfrowych do indywidualnych wykonań, do osobistych doświadczeń w tej dziedzinie ludzkiej aktywności artystycznej. Można zauważyć niepokojącą tendencję, że uczniowie młodsi zdecydowanie chętniej pracują z piosenką literacką, co jest najczęściej wynikiem dużego zaangażowania nauczycieli klas I–III w rozwijanie świadomości muzycznej „tabletowych dzieci”. W grupie uczniów szkół ponadpodstawowych, w których nauczaniu coraz mniej uwagi poświęca się edukacji artystycznej, poziom zainteresowania jest zdecydowanie niższy. Ten stan należy zmienić, aby nie ukształtować pokoleń głuchych i pozbawionych elementarnych kompetencji estetycznych. I wprawdzie przed nauczycielem języka polskiego systematycznie stawia się coraz więcej wyzwań edukacyjnych, traktując go jak „specjalistę od wszystkiego” w polskiej szkole, to jednak warto rozważyć podjęcie tego działania – dla promocji literatury i korespondencji sztuk.
Czym nie powinna być piosenka literacka na „godzinach polskiego”?
Piosenka literacka na lekcjach języka polskiego nie powinna być ani „czasoumilaczem” (jak głosi slogan reklamowy), ani wypełnieniem fragmentu lekcji, którego nauczyciel nie potrafi merytorycznie spożytkować. Nie należy jej upodrzędniać i postrzegać jako dodatek do tekstu, który wyznacza zakres podstawowych czynności lekcyjnych. Piosenki nie warto degradować do roli „wspomagającego” środka dydaktycznego, który ma intensyfikować odbiór artystyczny wiersza. Piosenka nie może być ozdobnikiem, ona powinna korespondować z tekstem i sprzyjać analizie relacji intersemiotycznych. Wprowadzenie piosenki w przestrzeń edukacyjną ma służyć realizacji określonych zadań dydaktycznych, które szkolny polonista pragnie zrealizować poprzez łączenie różnych strategii pracy z tekstem i nad tekstem.
Uaktywnienie piosenki podczas analizy i interpretacji klasyki powinno być działaniem celowym i przemyślanym, gdyż wówczas nauczyciel pokaże uczniom, jak ważnym przekazem jest (lub przynajmniej bywa) tekst literacki w warstwie muzycznej, jak wielką moc ma słowo, jaką wartość może stanowić lektura jako sposób manifestowania prywatnych aksjologii i innych punktów widzenia. W klasach zdominowanych przez chłopców nauczyciel sięgnie po piosenkę, aby pokazać, że kontakt z tekstem literackim, szczególnie z wierszem, nie musi oznaczać nudy i obcowania ze sferą treści niezrozumiałych i irracjonalnych, nieprzystających do wyzwań stechnicyzowanej rzeczywistości.
Zdarza się, że nauczyciele języka polskiego nie doceniają siły sprawczej tego tekstu kultury, a nawet manifestują niechęć do tworzenia sytuacji odbiorczych, które będą motywowały nastolatków do rozwijania kompetencji analizy i interpretacji piosenki literackiej. Tymczasem współcześni uczniowie mogą stanowić wierne audytorium, ponieważ zostali ukształtowani przez popkulturę, której ważnym elementem jest piosenka. Dla uczniów klas młodszych, zwłaszcza czwarto- i piątoklasistów, możliwość działań wynikających z kontaktu z piosenką stanie się kontynuacją dobrych praktyk z etapu nauczania zintegrowanego. Dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej oraz młodzieży uczącej się w szkołach ponadpodstawowych analiza i interpretacja piosenki będzie „innym” spotkaniem z tekstem literackim. Spotkaniem ważnym, które może zainicjować kreatywne działania na „godzinach polskiego”.
O czym powinien pamiętać nauczyciel
Szkolnego polonistę powinna cechować świadomość, że muzyka, zwłaszcza jej odmiana popkulturowa i kontrkulturowa, bardzo silnie funkcjonuje w życiu codziennym nastolatków. Muzyka towarzyszy uczniom w doświadczaniu adolescencji: jednym z najbardziej widocznych przejawów tej obecności są słuchawki w (i na) uszach nastolatków. Tym bardziej należy wykorzystać dobre praktyki młodych ludzi do zainteresowania ich literaturą, do odkrycia tych ważnych związków, które od tysięcy lat łączą dorobek literacki z muzyką. Warto sięgać po piosenki literackie, które są powszechnie znane w obiegu kultury popularnej, nawet gdy nie zostały one wyraźnie wskazane w podstawie programowej nauczania języka polskiego. Młodzież zwraca uwagę, że obecność piosenki w popkulturze czyni ją bardziej dostępną, również dlatego, że jest pozycjonowana na YouTube czy Vimeo. Funkcjonowanie w internecie, w postaci teledysku prezentowanego w wysokiej rozdzielczo...
