Scenariusz lekcji do filmu Jackie (reż. Pablo Larraín)

Grupa wiekowa	Szkoły ponadpodstawowe
Czas realizacji	Trzy godziny lekcyjne
Cele	Uczeń/uczennica:  POLECAMY analizuje i interpretuje tekst kultury, uwzględniając kontekst historyczny, gatunkowy oraz kompozycję, czyta ze zrozumieniem fragmenty książki publicystycznej, analizuje mechanizmy konstruowania i obiegu informacji w przestrzeni cyfrowej, posługując się ze zrozumieniem takimi pojęciami, jak postprawda, fake news, teoria spiskowa, bańka informacyjna, pisze rozprawkę
Pomoce dydaktyczne	dostęp do strony internetowej za pośrednictwem osobistych komputerów lub rzutnika i ekranu: https://www.youtube.com/watch?v=38cpBFt6DIg, lista zadań dla grup (załącznik 1), fragment książki Matthew d’Ancony, Postprawda, przeł. K. Zdunkiewicz, Warszawa 2018, s. 14–16 (załącznik 2), karta pracy do ćwiczenia czytania ze zrozumieniem (załącznik 3), lista podobieństw między Abrahamem Lincolnem a Johnem F. Kennedym (załącznik 4)
Formy i metody pracy	Praca zbiorowa jednolita, indywidualna jednolita, grupowa zróżnicowana; heureza, ćwiczenia praktyczne

 

Przebieg zajęć

Lekcja pierwsza i druga

1. Po projekcji filmu nauczyciel inicjuje swobodną rozmowę, pytając o wrażenia uczniów. Czy film im się podobał? [5 min]

2. Następnie pyta o przynależność gatunkową Jackie. Czy był to film biograficzny? Psychologiczny? Dramat? 

Uczniowie mogą wskazywać na autentyczność postaci bohaterki, zamachu na JFK. 

Co jeszcze buduje prawdziwość opowieści filmowej? 

• Można wspomnieć o charakteryzacji aktorów, kostiumach, scenografii, wykorzystaniu czarno-białej taśmy. Nauczyciel może też zwrócić uwagę na użycie autentycznych nagrań, kopiowanie ujęć z filmu dokumentalnego A Tour of the White House with Mrs. Jackie Kennedy (warto pokazać zestawienie ujęć dostępne w internecie: https://www.youtube.com/watch?v=38cpBFt6DIg), zdubbingowanie Caspara Phillipsona, odgrywającego JFK, nagraniem głosu prezydenta USA.

Jaki cel mają wszystkie te zabiegi?

• Dzięki budowaniu podobieństwa aktorów i miejsc do postaci i miejsc historycznych, odtwarzaniu tylko dobrze znanych faktów, kopiowaniu znanych materiałów ikonograficznych film ma być odbierany jako opowieść biograficzna, przekazująca prawdę. [10 min]

3. Następnie nauczyciel kieruje rozmowę na dramatyczny i kompozycyjny wymiar filmu. Zwraca uwagę, że autentyczne są okoliczności snucia narracji – Jackie Kennedy rzeczywiście kilka dni po śmierci męża udzieliła wywiadu Theodorowi H. White'owi, który stał się podstawą dla artykułu, opublikowanego w „Life Magazine”. Notatki White’a z tego spotkania obejmują 34 strony; artykuł ma 2 strony. Nauczyciel powinien zwrócić uwagę, że White był bardzo szanowanym i nagradzanym dziennikarzem politycznym (m.in. prestiżową Nagrodą Pulitzera), autorem serii dokumentalnej poświęconej wyborom prezydenckim w USA, a prywatnie – znajomym rodziny Kennedy. Nauczyciel pyta klasę:

• Czemu służy wyeksponowanie tego epizodu? 
• Jak sytuacja rozmowy z dziennikarzem wpływa na strukturę opowieści i kreację bohaterki?

By uczniowie mogli dokładniej odpowiedzieć na te pytania, nauczyciel dzieli klasę na grupy, z których każda ma za zadanie skupić się na wybranym aspekcie wywiadu w filmie (załącznik 1). [20 min]

GRUPA I
Jak zachowuje się Jackie podczas wywiadu? W jakiej przestrzeni go udziela? Jak jest ubrana? Co robi podczas wywiadu? Odpowiadając na pytania, przywołujcie konkretne sceny, dialogi.

Przykładowe odpowiedzi:
Uczniowie mogą zwrócić uwagę, że początkowo jest bardzo władcza, opanowana, chłodna, pełna wyższości, traktuje dziennikarza przedmiotowo: podkreśla, jaki jest cel jego wizyty, że wywiad zostanie ocenzurowany; może nawet pogardza nim. A może po prostu jest egotyczna – tak skoncentrowana na swoich celach, że nie jest w stanie dostrzec w dziennikarzu istoty ludzkiej. Później okazuje emocje: żal, smutek, niekiedy gniew – na sugestię, że potraktowała dzieci instrumentalnie; z premedytacją kłamie – zaprzecza, że pali, z papierosem w ręce; ale też płacze, siedzi w swobodnej pozie, co może wskazywać na wzrost zażyłości, rosnące poczucie bezpieczeństwa w towarzystwie dziennikarza. Ma potrzebę kontrolowania go lub też sprawdza stopień wzajemnego zrozumienia, pytając, jak by ją opisał. Jest bardzo zmienna.

GRUPA II 
Jak zachowuje się dziennikarz? Jak jest ubrany? Jaką ma mimikę? O co pyta? Odpowiadając na pytania, przywołajcie konkretne sceny, dialogi.

Przykładowe odpowiedzi:
Dziennikarz jest oficjalnie ubrany, zachowuje się bardzo ostrożnie, niekiedy sprawia wrażenie, jakby chciał powiedzieć to, co Jackie chce usłyszeć, wycofuje się ze swoich stwierdzeń. Nie zdradza emocji (szczególnie widać to w scenie opowiadania o zamachu na JFK – Jackie płacze, twarz dziennikarza jest nieporuszona). Rzadko zadaje pytania, rzadko komentuje. Dzięki temu stwarza przestrzeń dla opowieści i emocji Jackie, on pozostaje zawsze na drugim planie. Pytania i uwagi, które wypowiada, dotyczą samego wywiadu, mediów (w tym aktywności Jackie) oraz tego, co ona chce osiągnąć tym wywiadem. Nigdy nie dotyczą faktów, wydarzeń. 

GRUPA III 
Jakie cele może mieć Jackie, udzielając wywiadu? Odpowiadając na pytania, przywołajcie konkretne sceny, dialogi.

Przykładowe odpowiedzi:
Jackie chciała zyskać kontrolę nad medialnym przekazem dotyczącym JFK, opowiedzieć swoją historię, promować własną osobę, stworzyć legendę prezydentury męża i swoją własną (odwołuje się przecież do mitów arturiańskich!), znaleźć słuchacza, przed którym może okazać emocje. 

GRUPA IV
Co chce osiągnąć dziennikarz, przeprowadzając wywiad? Odpowiadając na pytania, przywołujcie konkretne sceny, dialogi.

Przykładowe odpowiedzi:
Chciał zdobyć cenny materiał dziennikarski, poznać prawdę u źródeł, zyskać zaufanie wdowy po prezydencie i skłonić ją do zwierzeń, opublikować informacje niedostępne dla innych; czerpać profity z wyróżnienia, jakim jest zaproszenie do przeprowadzenia takiego wywiadu.

4. Grupy prezentują efekty pracy: z efektów pracy grup I i II powinien powstać psychologiczny portret, oparty głównie na obserwacji zachowań Jackie i dziennikarza. Po prezentacji tych dwóch grup nauczyciel zwraca uwagę na interakcję bohaterów:

• Czy Jackie i dziennikarz znaleźli nić porozumienia? Co o tym świadczy?

Nauczyciel może przypomnieć finalną, poranną wymianę zdań: dziennikarz stwierdza, że pewnie nic z tego, co usłyszał, nie ujrzy światła dziennego, a Jackie zaprzecza, by cokolwiek powiedziała. Rozmówcy więc doskonale się rozumieją, co więcej – Jackie otworzyła się przed dziennikarzem i opowiedziała o intymnych przeżyciach. Nauczyciel może zwrócić też uwagę, że postaci te dopełniają się: ekspresywna, pełna emocji Jackie może je okazać dzięki spokojowi dziennikarza. 
Następnie dwie kolejne grupy prezentują wyniki swoich przemyśleń. Po ich prezentacjach nauczyciel pyta:

• Czy cele Jackie i dziennikarza były zgodne? Komu pełniej udało się osiągnąć własne zamierzenia? 

Może wydawać się, że Jackie jest wygraną tego spotkania – White opublikował to, co ona chciała – legendę o prezydenturze JFK. Nauczyciel może jednak zwrócić uwagę, że White dostał niepowtarzalny materiał: określenie prezydentury JFK jako Camelotu po raz pierwszy padło właśnie w jego artykule – i przyjęło się. [20 min]

5. Na zakończenie tej części lekcji nauczyciel pyta, co reżyser osiągnął, przywołując i eksponując scenę wywiadu i czyniąc go osią kompozycyjną filmu? Można wskazywać zarówno na wymiar psychologiczny i emocjonalny filmu (lepiej poznajemy bohaterkę i jej skrajne, często sprzeczne emocje), jak i na wyeksponowanie roli mediów w kreacji historii. [5 min]

6. Nauczyciel może poprosić o wskazanie innych elementów filmu, które rozumieć można jako poświęcone mediom i ich mocy kreowania rzeczywistości. Należy zwrócić uwagę na poniższe sekwencje, sceny:

• Scenę kręcenia dokumentu o Białym Domu, w którym Jackie Kennedy oprowadza dziennikarza i opowiada o swojej pracy. 
• Początkową rozmowę między dziennikarzem a Jackie, podczas której padają słowa: „Wierzę, że ludzie, o których czytamy, stają się prawdziwsi od ludzi wokół nas”.
• Końcową wymianę zdań między Jackie a dziennikarzem, kiedy to na pytanie o to, jak chciałaby, by pamiętano Jacka Kennedy’ego, Jackie przypomina musical Camelot. [5 min]

7. Analiza tych trzech elementów zajmie dalszą część lekcji. Nauczyciel prowadzi rozmowę, zadając uczniom kolejne pytania:

• Jak sądzicie, dlaczego w filmie Jackie dokument A Tour of the White House with Mrs. Jackie Kennedy został skopiowany w tak dużych fragmentach?  - Można wskazać wymiar biograficzny: to jedna z ważniejszych publicznych medialnych wypowiedzi Jackie, prezentuje jej aktywność jako pierwszej damy.
• Po co powstał ten dokument? - Miał wartość poznawczą, ale także legitymizował wydatki Białego Domu, promował działalność i osobę pierwszej damy.
• Jaką wydaje się Jackie w tym filmie? Co zdradzają zdjęcia z planu? - Wydaje się niezbyt pewna siebie, ma splecione ręce; mówiąc, często się waha; często odpowiada, że czegoś nie wie; dziennikarz z łatwością jej przerywa. Uśmiech Jackie jest sztuczny, całe wystąpienie jest skrzętnie zaplanowane i reżyserowane przez asystentkę. 
• Dokument powstał w 1962 r., czyli ledwo rok przed przywołanym w filmie wywiadem. Jak zmieniła się Jackie? Jak zachowuje się podczas obu tych kontaktów z mediami? Czy podczas wywiadu ktoś jej pomaga? Podpowiada, co mówić, jak się zachować? Czy ma gotowe odpowiedzi, skrypt? Czy prezentuje swój pokazowy uśmiech? Jak zmieniła się Jackie w kontaktach z mediami?- Można zwrócić uwagę na rozmach, publiczny charakter dokumentu i intymność wywiadu. Teraz to ona jest aktorką, scenarzystką i reżyserką w jednym; ona decyduje o formie i treści przekazu.
• Słowa, które Jackie wypowiada, świadczą o tym, że zdaje sobie sprawę z roli mediów. Dlaczego tak jej zależy na udzieleniu wywiadu? - Dziennikarskie wypowiedzi o JFK nie oddawały, w jej mniemaniu, jego znaczenia. Od zastrzelenia męża buduje jego legendę. Które jej zachowania na to wskazują?

Uczniowie mogą wymienić:

• brak zmiany odzieży (obnoszenie krwawych plam służy eksponowaniu zbrodni i wywołanego nią cierpienia);
• manifestacyjnie uroczysty pogrzeb wzorowany na pogrzebie Lincolna (także zastrzelonego, jednego z najbardziej cenionych prezydentów USA, który pełnił funkcję głowy państwa w latach 1861–1865, słynącego przede wszystkim ze zniesienia niewolnictwa), troska o medialną transmisję („Powinno być więcej łez, więcej kamer”);
• zaangażowanie dzieci w obrzędy pogrzebowe wbrew wcześniejszej praktyce ukrywania ich przed mediami (co wiąże się z metaforą zaproponowaną przez dziennikarza: jeśli prezydent jest ojcem narodu, a pierwsza dama matką, to dzieci stanowią uosobienie osieroconej Ameryki; ale także z kreacją obrazu idealnego ojca rodziny, którym – jak wiadomo – Kennedy nie był).

 

• Kluczowe znaczenie dla kreacji legendy JFK ma jednak odwołanie do Camelotu. Jak można rozumieć porównanie Białego Domu do Camelotu? - Uczniowie przypominają, czym był Camelot: zamkiem króla Artura, który ufundował okrągły stół, by wszyscy przy nim zasiadający mieli równe znaczenie; jego rycerze podjęli się odszukania Świętego Graala; to miejsce idealne, przepełnione cnotą i wartościami rycerskimi, dworskimi, szlachetnością, upragnione, wspaniałe i wzorcowe, któremu można dorównać tylko w marzeniach. Umiejscawiając JFK przy okrągłym stole, Jackie czyni go odpornym na krytykę, odsuwa pytania o realną, polityczną rangę tej prezydentury (można przypomnieć gorycz Bobby’ego, który obawia się, że sztab JFK jest tylko „ładny”, politycznie jednak nic nie osiągnął), od razu przenosi go do panteonu. 
• Można zapytać, dlaczego Jackie odwołuje się nie bezpośrednio do legend arturiańskich, a do popularnego musicalu.  - Kontekst historyczny jest podstawowy: broadwayowski musical rzeczywiście był hitem tamtych lat, został nawet w 1967 r. sfilmowany. Można jednak dopatrywać się w tym zabiegu mnemotechnicznego: skojarzenie z piosenką jest trwalsze, bardziej natrętne; oraz troski o powszechność przekazu: kultura popularna jest egalitarna w przeciwieństwie do średniowiecznych chanson de geste. [25 min]

Zadanie domowe:

Rozprawka na temat: Jackie Kennedy – specjalistką od PR?

 

Lekcja trzecia

1. Ostatnią lekcję nauczyciel otwiera pytaniem, czy w opowieści Jackie prawda była najważniejsza. Co chciała osiągnąć, jakie emocje wzbudzić, organizując mężowi tak uroczysty pogrzeb i nazywając Biały Dom podczas jego prezydentury Camelotem? Jaki obraz Kennedych chciała wpoić odbiorcom? 

• Bardziej niż prawda liczyło się wykreowanie wizerunku Kennedych jako pięknych, młodych, silnych, rzutkich, kochających się ludzi, mecenasów sztuki, pełnych szlachetnych idei, dbających o dziedzictwo narodu. [5 min]

2. Nauczyciel prosi uczniów o cichą lekturę fragmentu książki Matthew d’Ancona (załącznik 2) oraz o uzupełnienie karty pracy z nią związanej. Następnie na forum klasy sprawdza rozumienie tekstu (załącznik 3). Po zakończeniu pracy pyta, na ile filmowa sytuacja mieści się w pojęciu postprawdy.

• Należy zwrócić uwagę, że postprawda jest pojęciem, które pojawiło się w latach 90. XX w., a zjawisko, które określa nierozerwalnie związane jest z rozwojem mediów; wynika stąd, że popularyzacja internetu zaowocowała także wzrostem znaczenia i siły oddziaływania postprawdy. Jackie, tworząc mit prezydentury JFK, także odwoływała się raczej do emocji niż do faktów, zaangażowała do tego dostępne w jej czasach media (prasę), jednak nie czyniła tego na użytek stricte polityczny. 

Następnie nauczyciel prezentuje uczniom listę zbieżności, jakie odkryto wkrótce po zamordowaniu Kennedy’ego (załącznik 4). Pyta uczniów, jakie wrażenie wywiera na nich takie zestawienie. Jakie są ich pierwsze odczucia w zetknięciu z takim skrupulatnym wyliczeniem? Jak sądzą, w jaki sposób mogło być dystrybuowane w tamtych czasach? Czemu miało służyć takie zestawienie w latach 60. ubiegłego wieku? 

Wskazówka: dla krytycznego omówienia tej listy paralel nauczyciel może posiłkować się stroną: D. Mikkelson, Lincoln and Kennedy Coincidences. Numerous ‘coincidences’ between the Lincoln and Kennedy assassinations are not really so amazing, https://www.snopes.com/fact-check/...