Rycerze i ich bitwy w tekstach dawnych i współczesnych

Rycerze, znani młodszej i starszej młodzieży z książek, filmów, gier i seriali z gatunku fantasy, są w prostej linii spadkobiercami rycerzy średniowiecznych, dlatego dobrze jest, by współcześni uczniowie, zanurzeni w różnych tekstach kultury popularnej, wiedzieli, gdzie są jej źródła i jak te źródła bywają modyfikowane, interpretowane i w jaki sposób odbiegają bądź są zbieżne z tekstami z epoki. Mając na uwadze to, że na języku polskim uczymy o przeszłości po to, by lepiej zrozumieć współczesność, powinniśmy wybierać ze skarbca lektur obowiązkowych i dodatkowych, a także naszych własnych i uczniowskich, takie teksty, które jak najlepiej pokażą to, co aktualne, a także to, co może zainteresować uczniów.

W tym cyklu lekcji chciałabym zaprezentować wykorzystanie na języku polskim fragmentów trzech tekstów kultury – Pieśni o Rolandzie, filmowej ekranizacji Krzyżaków oraz telewizyjnej ekranizacji cyklu powieści fantasy autorstwa współczesnego pisarza George’a R.R. Martina pod wspólnym tytułem Pieśń Lodu i Ognia. Serial na podstawie cyklu nosi tytuł Gra o tron; jego emisja rozpoczęła się w 2011 r. Akcja osadzona jest w świecie fantasy stylizowanym na europejskie średniowiecze. 

Zestawienie ze sobą tych trzech tekstów posłużyło mi nie tylko do wprowadzenia cech rycerza idealnego, ale także do omówienia sposobu przedstawienia walki i śmierci rycerskiej. Lekcje przeprowadzałam w klasie I i III gimnazjum, ale z powodzeniem i w zgodzie z obowiązującą podstawą programową możemy je przeprowadzić także z licealistami, poznającymi głębiej epokę średniowiecza. 

Przygodę ze średniowieczną obyczajowością zaczynam od tekstu, który w średniowieczu powstał – od fragmentów francuskiej chansons de geste, Pieśni o Rolandzie. Fragmenty tego tekstu zamieszczone są w podręcznikach różnych wydawnictw, tekst całości jest dostępny także w domenie publicznej na stronie WolneLektury.pl. W zależności od tego, jaki temat chcemy na lekcji poruszyć, możemy wybrać fragment dotyczący walki, opisu władcy – Karola Wielkiego – czy opisu czynów rycerza Rolanda. Jednak części cieszące się największą popularnością w podręcznikach szkolnych to te zawierające opis śmierci dzielnego rycerza. W przypadku Pieśni o Rolandzie nie jestem oryginalna i także wybieram rozdziały, w których Roland żegna się z życiem. 

Lekcja 1. Roland – śmierć wyidealizowana

Do analizy tego, jak przedstawiona jest śmierć rycerza Karola Wielkiego, wybrałam fragmenty oznaczone numerami CLXIV, CLXXI, CLXXII, CLXXIII, CLXXIV, CLXXV, CLXXVI. Dla ułatwienia przygotowań do lekcji fragmenty te w całości zamieszczone są w załączniku. 

Lekturę powinno poprzedzić wprowadzenie nauczyciela dotyczące czasu i miejsca akcji oraz informacja o tym, czym są chansons de geste. Tych informacji szukać można we wstępie tłumacza Pieśni…, Tadeusza Boya-Żeleńskiego. W przystępny i zwięzły sposób kreśli on tło historyczne wydarzeń opisanych w poemacie oraz przypuszczalny czas powstania różnych wersji pieśni o rycerzu króla Karola Wielkiego. 

Wybrane przeze mnie fragmenty Pieśni… dotyczą ostatnich chwil życia...