Rozważania o poezji i jej związkach z malarstwem

Cele kształcenia – wymagania ogólne¹

1. Kształcenie literackie i kulturowe.

• Wyrabianie i rozwijanie zdolności rozumienia utworów literackich oraz innych tekstów kultury.
• Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.
• Kształtowanie umiejętności uczestniczenia w kulturze polskiej i europejskiej szczególnie w jej wymiarze symbolicznym i aksjologicznym.

(…)
Treści nauczania – wymagania szczegółowe, m.in.:
I Kształcenie literackie i kulturowe
(…)

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

• rozumie swoistość tekstów kultury przynależnych do: literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuk plastycznych i audiowizualnych;

    oraz:

• interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia);

(…)
Zadaniem nauczyciela języka polskiego na II etapie edukacyjnym jest przede wszystkim:
1) wychowywanie świadomego odbiorcy i uczestnika kultury, szczególnie dzieł literackich;
(…)

Z całości zapisów podstawy programowej wynikają dla nauczyciela bardzo istotne wnioski: 

• w analizie i interpretacji utworów poetyckich uwzględnia fachową terminologię,
• wprowadza pojęcia teoretycznoliterackie,
• ważne jest wrażenie czytelnicze ucznia, 
• należy uwzględniać kontekst biograficzny i historyczny, jeśli zachodzi taka potrzeba,
• zawsze należy określić funkcję rozmaitych środków wykorzystanych w utworze, aby dokonać jego pełnej interpretacji. 

Sposób na każdy utwór

Stanisław Bortnowski podkreśla, że omawiając utwory poetyckie, dobrze jest znaleźć sposób na każdy z utworów: „(…) praca z poezją powinna się (…) rodzić z natchnienia, z jakiegoś arcydziwnego, arcyszaleńczego, arcymądrego pomysłu. Lekcja poezji to jakby tworzenie sytuacji lirycznej, ucieczka z normalnego świata w kierunku innej wyobraźni. Albo scenariusz teatralny. Albo pomysł happeningu. Albo równanie matematyczne. Trochę logiki, dużo wariactwa, najwięcej improwizacji. Lub odwrotnie: dużo rozsądnego myślenia, mało spontaniczności i jeszcze mniej szaleństwa. Od chwytów ku racjonalności. Od nastroju do wiedzy. Od swobody do precyzji”².

Jednym ze sposobów omawiania poezji może być łączenie jej z obrazami. Dlaczego? W książce Literatura i malarstwo. Korespondencja sztuk Alina Biała pisze o związkach literatury i malarstwa, nazywając je za starożytnymi myślicielami „sztukami siostrzanymi”³. Odwołując się do najstarszych przykładów plastycznych (Ciężarny dwurożec, malowidło naskalne z groty w Lascaux, 15–10 tys. lat p.n.e.) oraz pokazując, jak zmieniało się pismo – od obrazu do ideogramu – podkreśla...