Rozpoznawanie i rozwijanie talentów uczniów z dysleksją

Osobą, która powinna dostrzec i wskazać zasoby ucznia, jest nauczyciel. Każdy młody człowiek niezależnie od deficytów powinien mieć szansę na rozwój. Badacze problemu B.l. Eide i F.F. Eide opracowali specjalny model MIND, który zawiera cztery talenty osób z dysleksją rozwojową. 

Myślenie materiałowe

Kompetencja ta charakteryzuje się umiejętnością myślenia o tym, co materialne, czyli o fizycznym aspekcie świata i wszystkiego, co nas otacza. To trójwymiarowe postrzeganie kształtów, rozmiarów, ruchu, położenia, a także orientacja obiektów fizycznych w przestrzeni oraz ich wzajemne interakcje. Myślenie materiałowe kwalifikowane jest jako jedna z najpowszechniejszych i najważniejszych grup talentów przypisanych do osób, które cechują się dyslektycznym stylem przetwarzania. Ten typ myślenia charakteryzuje się tym, iż jego celem jest stworzenie ciągu spójnych, połączonych ze sobą trójwymiarowych perspektyw, który służyć ma jako baza do myślenia o świecie rzeczywistym. Osoby myślące materiałowo unikają analizy detali czy cech dwuwymiarowych na rzecz globalnych i całościowych właściwości przestrzennych. 

Wyobrażenia przestrzenne, które powstają w umyśle osoby biegłej w myśleniu materiałowym, są zróżnicowane pod względem kształtów czy precyzji obrazu; oznacza to, iż mogą nie tylko być wyraźne, lecz także przybierać jedynie formę faktury, siły czy ruchu. Wynika z tego fakt, że forma myślenia materiałowego ma o wiele mniejsze znaczenie niż jego możliwe zastosowanie. 
Ponadto taki typ myślenia może prowadzić do powstania trudności językowych czy odwracania symboli, dlatego też dyslektycy (zwłaszcza ci, którzy obdarzeni są wybitną wyobraźnią przestrzenną) powinni podlegać innej skali mierzenia postępów, która uwzględniać będzie dostosowanie do ich indywidualnego rozwoju. Często zdarza się, iż osoby dyslektyczne przejawiają spore trudności w nauce we wczesnych latach szkolnych, z kolei ich kreatywność pozaszkolna jest imponująca. Wybitna wyobraźnia przestrzenna sprzyja twórczemu myśleniu i kreatywności, dzieci obdarzone tą zdolnością mają niezwykły potencjał twórczy.

Myślenie integracyjne

Kolejny typ to myślenie integracyjne. Charakteryzuje się ono wyjątkową umiejętnością w dostrzeganiu relacji, jakie łączą rzeczy, pojęcia czy poglądy. Umiejętność tę cechują trzy podstawowe przymioty: dostrzeganie relacji, perspektywa oraz całościowe spojrzenie. Dostrzeganie polega na takim spojrzeniu na otaczające zjawiska (przedmioty, idee, wydarzenia i doświadczenia), by dostrzec ich korelacje ze względu na bezpośrednie związki czy podobieństwa. Kolejną cechą myślenia integracyjnego jest postrzeganie zjawisk z wielu perspektyw, odnoszenie ich do szerokiego spektrum dyscyplin oraz zapożyczonych z nich metod i podejść. Całościowe spojrzenie polega na takim łączeniu różnorodnych informacji dotyczących danego przedmiotu, by w efekcie powstał spójny, globalny i całościowy obraz. Celem takiego działania jest poznanie istoty danej rzeczy oraz najważniejszych jej cech w owym kontekście. Do kluczowych cech myślenia integracyjnego zalicza się przede wszystkim dostrzeganie istotnych powiązań między różnymi typami informacji. Warto podkreślić też, że na myślenie integracyjne składają się umiejętności: dostrzegania podobieństw i bezpośrednich związków (korelacji i związków 
przyczynowo-skutkowych), łączenie różnych perspektyw i dziedzin wiedzy oraz dostrzeganie całościowych powiązań i dzięki temu widzenie istoty rzeczy, kontekstu i znaczenia. Struktura neuronalna dyslektycznego mózgu sprzyja tworzeniu gęsto połączonych, długich obwodów, których zadaniem jest globalne przetwarzanie oraz zestawianie elementów w oryginalny sposób. Specyfika ta powoduje, iż osoby dyslektyczne zazwyczaj są biegłe w myśleniu integracyjnym, co niestety odbywa się kosztem trudności z zadaniami, których wykonanie wymaga przetwarzania szczegółów. 
Aby pomóc uczniowi dyslektycznemu w nauce, wystarczy zastosować kilka prostych metod. Przede wszystkim należy streszczać dłuższe teksty, które uczeń musi przeczytać, warto też przed czytaniem wyjaśnić wszelkie problematyczne i nowe słownictwo. Poza tym trzeba objaśnić uczniowi praktyczne znaczenie i zastosowanie nauczanego materiału, odnieść nowe informacje do wiedzy, którą uczeń już przyswoił, oraz rozpoczynać kursy i przedmioty od omówienia celów, nakreślenia całości planu, który będzie realizowany. 
 

Tabela 1. Myślenie materiałowe

Występujące problemy,  trudności	Popularne zawody  i branże1	Propozycje działań, aktywności  mających na celu rozwijanie  talentów w tym obszarze
pisanie w odbiciu lustrzanym, mylenie liter i symboli, świetne radzenie sobie z symbolami i kształtami w trójwymiarze, natomiast duże trudności w zakresie odtwarzania symboli dwuwymiarowych, niewerbalny styl myślenia, przekładanie myśli na słowa (problemy z wypowiadaniem się), żywa wyobraźnia wzrokowa, która często jest przyczyną trudności w rozumowaniu (wizualne przedstawienie problemu lub zadanie zawierające elementy wizualizacji stanowią poważną trudność)	inżynier,  mechanik,  matematyk,  projektant wnętrz,  branża budowlana,  ilustrator,  artysta,  grafik,  architekt,  chirurg,  malarz,  rzeźbiarz,  fotografik,  marynarz,  pilot samolotu,  dentysta,  ortodonta	wszelkie aktywności związane z kodowaniem, rysowanie z pamięci, odnajdywanie szczegółów w świecie realnym lub trójwymiarowym wirtualnym, rekonstruowanie (po obejrzeniu oryginału) piętra budynku za pomocą klocków, odtwarzanie figur i przedmiotów w trójwymiarze, tworzenie niewystępujących w rzeczywistości figur, konstruowanie z klocków, budowanie modeli, kreślenie planów budynków i zagospodarowanie przestrzeni

 

Tabela 2. Myślenie integracyjne

Występujące problemy,  trudności	Popularne zawody  i branże1	Propozycje działań, aktywności  mających na celu rozwijanie  talentów w tym obszarze
nadmierna analiza, doszukiwanie się ukrytego sensu w tekstach (wymagających jedynie zrozumienia treści, danych), co prowadzi do braku umiejętności skupienia uwagi, wypełnianie testów wielokrotnego wyboru, czytanie ze zrozumieniem,  przetwarzanie dźwiękowe (zastępowanie słowa podobnie brzmiącym wyrazem, co zmienia sens i znaczenie), zamiana słów podobnie brzmiących, ale również takich, które w rozumieniu ucznia dyslektycznego są ze sobą powiązane, przez co wypowiedź całkowicie traci sens, ignorowanie bodźców płynących z otoczenia – nadmierna wrażliwość na bodźce, nieumiejętność zachowania szyku, konwencji wypowiedzi, brak dbałości o uporządkowane otoczenie, nieumiejętność opanowania nauki, jeśli nie zna się celu tej czynności, myślenie globalne – uczeń nie jest w stanie zrozumieć, opanować materiału, jeśli nie uzyska odpowiedniej ilości informacji, orientacja przestrzenna, obniżone tempo, skuteczność oraz poprawność wykonywania zadań	programista,  przyrodnik,  chemik,  genetyk,  wynalazca,  dyrektor muzeum,  projektant odzieży,  tancerz,  choreograf,  muzyk,  kucharz,  aktor,  terapeuta,  trener,  pielęgniarz	obserwacje przyrodnicze, obserwacje i analiza zachowań ludzkich, zabawa w „co by było, gdyby…”, harcerstwo,  tworzenie opowiadań, szukanie i analizowanie podobieństw między przedmiotami, osobami, zwierzętami, pojęciami, doznaniami, emocjami, informacjami wszelkiego typu, nadawanie nowego życia i innych zastosowań przedmiotom, tworzenie rysunków z różnych figur geometrycznych, tworzenie rzeźb z niepotrzebnych przedmiotów, zabawa w „co do siebie pasuje, a co nie pasuje”, interpretowanie wypowiedzi (w zależności od preferencji dyskusja lub pisemnie), holistyczna analiza idei, zagadnień, zjawisk opierająca się na technikach i wiedzy z zakresu różnych dziedzin, twórcze szukanie rozwiązań z różnych perspektyw, snucie rozważań filozoficznych

 

Tabela 3. Myślenie narracyjne

Występujące problemy,  trudności	Popularne zawody  i branże1	Propozycje działań, aktywności  mających na celu rozwijanie  talentów w tym obszarze
trudności w czytaniu, rekompensowane potrzebą pisania (nauka pisania, mimo że często zakłócona i opóźniona, to nabywana i wykorzystywana na odpowiednim poziomie, co nie oznacza, że pisanie jest wolne całkowicie od błędów i pomyłek), często samodzielne czytanie zastępowane jest z konieczności słuchaniem lektur (audiobooków lub odczytywanych przez kogoś), dominacja pamięci epizodycznej nad semantyczną, myślenie opowieściami – bardzo często to jednak zaleta, uczenie się na pamięć, zapamiętywanie faktów, brak umiejętności wyrażania swoich myśli, uczeń przechowuje swoją wiedzę pojęciową w formie przykładów, obrazów, opowieści wynikających z doświadczenia, nie potrafi przedstawić natomiast ogólnego oderwanego od kontekstu faktu, udzielanie odpowiedzi zgodnych z kluczem	poeta,  tekściarz,  powieściopisarz,  nauczyciel,  trener psychologiczny,  scenarzysta,  pomoc psychologiczna,  prawnik,  przemawianie publiczne,  polityk,  twórca gier komputerowych,  public relations	rozwijanie umiejętności pisania poprzez angażowanie do aktywności z tym związanych, np. praca w redakcji szkolnego czasopisma, kroniki klasowej, przygotowanie materiałów na gazetkę ścienną, motywowanie do udziału w konkursach, tworzenie opowieści na podstawie fotografii lub obrazka, zajęcia z publicznych przemówień, angażowanie...