Puść „oczko” poezji,
czyli o 21 pomysłach na twórcze i kreatywne lekcje języka polskiego z wierszem na pierwszym planie

ie sposób pisać o pomysłach na lekcje języka polskiego, które są związane z poezją, bez nawiązania do genialnej publikacji, jaką jest książka Stanisława Bortnowskiego i Anny Biernackiej pt. Scenariusze przekorne i prawie niemożliwe. Autorzy określają swoją misję nauczyciela jako ogrodnika, który sadzi kolejne palmy podobne do tej warszawskiej z rondzie de Gaulle’a! Oddając się lekturze o scenariuszach przekornych, można dostrzec jasne sygnały i komunikaty, które autorzy wysyłają do czytelnika.

Idąc za wyżej wymienionymi autorami, pragnę przybliżyć kilka zaleceń z obszaru twórczości adresowanych do nauczycieli:

Twórczość, która jest szczególnie ważna i potrzebna na lekcjach języka polskiego, dowartościowuje ucznia, czyni go podmiotem lekcji, spełnia jego ambicje, wyzwala go, rozwija go, daje mu też patent na oryginalność. W aspekcie metodycznym przeciwstawia się rutynie i powtarzalności, łamie przyzwyczajenia, niszczy stereotypy, jest też reklamą literatury, ciekawiej ją tłumaczy i popularyzuje, czyli przezwycięża niemoc rozumienia poezji. To doskonałe otwarcie na samodzielność i wyobraźnię2. Lekcje z poezji są szczególnie wdzięczne dla kształcenia zdolności twórczych. Poezja sama w sobie jest kwintesencją kreatywności, kondensacją innego spojrzenia na świat, więc jakby zachęca do wykraczania poza przyzwyczajenia i granice normalności – puentuje Anna Biernacka3.

Nie wolno nikomu podcinać skrzydeł i przekreślać żadnego z uczniów! Nauczyciel powinien widzieć w uczniach szansę i potencjał! Z literaturą uczeń nawiązuje kontakt, dobrze, aby udało mu się ją poczuć, zrozumieć i przeżyć. Literaturę trzeba spopularyzować, zaciekawić nietypowymi zajęciami lekcyjnymi. Dajmy uczniom wybór, niech argumentują, rozmawiają, dyskutują, myślą i działają!

Jak piszą autorzy scenariuszy przekornych: „Gdyby formalnie skatalogować sugestie działań twórczych, byłyby to: świadome naśladownictwa, trawestacje, stylizacje, parodie, inscenizacje, dramy, przekłady na inny język sztuki, więc scenariusze, scenopisy filmowe i teledyski, opowiadania, dialogi, reportaże, wywiady, ekspertyzy, wykresy, gry dydaktyczne, zagadki, puzzle itp., cokolwiek da się z nieograniczonej wyobraźni pedagogicznej stworzyć. Nie wszystko będzie możliwe do nazwania, ale terminologia i klasyfikacja nie są ważne, ważny jest pomysł”4. Pamiętajmy, że naszych uczniów stać na wiele więcej, niż nam się wydaje! 
Idąc tropem twórczości i kreatywności, proponuję 21 pomysłów na pracę z tekstem lirycznym (możliwe do zrealizowania w szkole podstawowej i średniej). Oto one:

1. Po pierwsze: Drogi Nauczycielu, Twoim zadaniem jest działać na wyobraźnię! 
2. Po drugie: przekształć swoje lekcje w warsztaty twórczości! 
   • Zwiększaj wrażliwość młodych ludzi.
   • Wyrabiaj tolerancyjny stosunek do nowych idei, pojęć.
   • Strzeż się narzucania sztywnych schematów.
   • Zabijaj studentom (uczniom) ćwieka.
   • Wychowuj nauczycieli o śmiałym i żywym umyśle1.
3. Po trzecie: uwierz, że uczeń potrafi! 
4. Po czwarte: bądź chętny i otwarty na różnorodność metod i wciąż wymyślaj nowe rozwiązania!
   • Autorze, pokaż się!
     Co robi uczeń? 
     Przygotowuje biogram/sylwetkę autora. Oprócz standardowych i podstawowych informacji o pisarzu ważne są nieznane ciekawostki. 
     Preferowana forma pracy: prezentacja multimedialna, plakat, kolaż z tekstem, album fotograficzny z opisem, wiersz, mit, legenda, obrazek-rysunek z chmurkami i tekstem.
   • Fakty. Ludzie. Pieniądze lub Jeden z dziesięciu
     Co robi uczeń?
     Przygotowuje dane informacyjne dotyczące autora, wiersza, środków poetyckich, kontekstów, genezy, symboli.
     Przygotowuje listę pytań do wiadomości, które zgromadził.
     Preferowana forma pracy: wywiad z dziennikarzem, prezentacja dziennikarska w telewizji, teleturniej Jeden z dziesięciu – prowadzący plus dziesięciu uczestników, którym zadawane są pytania wcześniej przygotowane przez uczniów.
   • Inscenizacja
     Co robi uczeń?
     Przygotowuje scenariusz rozszerzający świat „zarysowany” w wierszu. Do jego dyspozycji są bohaterowie, czas i miejsce akcji. Zadaniem głównym jest dopisanie zakończenia (według swojej wizji) oraz napisanie tekstów dla bohaterów, czyli swoich kolegów wcielających się w różne role.
     Preferowana forma pracy: spektakl, przedstawienie teatralne, krótka scenka w klasie.
   • Kolażowanie
     Co robi uczeń?
     Zbiera z gazet różne zdjęcia, wycinki przedmiotów i napisów, które będą łączyły się tematycznie z treścią utworu literackiego. Dobiera odpowiedni format papieru i klei kolaż, jako wizytówka wiersza.
     Preferowana forma pracy: kolaż klejony z różnych kawałków i fragmentów gazet, czasopism. Można również dopisać swój własny tekst.
   • Konfrontacja dwóch…
     Co robi uczeń?
     Przygotowuje dwa teksty. Pierwszy dotyczy świata aktualnego, w którym żyje, a drugi dotyczy świata przedstawionego w tekście literackim. Po analizie dwóch światów należy skonfrontować je i „wyłuskać” podobieństwa i różnice.
     Konfrontacja może również dotyczyć bohaterów, wydarzeń, akcji, problemu, wątków, tematyki.
     Preferowana forma pracy: tekst wpisany w tabele, podsumowanie podobieństw i różnic.
   • Mapy myśli i lapbooki
     Co robi uczeń?
     Tworzy własne mapy myśli podczas lekcji związanej z analizą i interpretacją. Może także wyklejać i uzupełniać kolorowe lapbooki.
     Preferowana forma pracy: notatka wizualna z lekcji, wyklejana teczka (lapbook).
   • Mapy świata i wierszy!
     Co robi uczeń?
     Przynosi atlas geograficzny Polski, Europy i świata. Szuka i zaznacza miejsca, które pojawiają się podczas lekcji. Mogą to być informacje z życia poety lub lokalizacje, które bezpośrednio pojawiają się w tekście.
     Preferowana forma pracy: pozaznaczane kolorowymi kropkami mapy z dopiskiem, co wydarzyło się w tym miejscu.
   • Parafraza
     Co robi uczeń?
     Swobodnie dokonuje przeróbki tekstu, bawi się nim, tworząc całkiem nowy – może zmieniać słowa, wykreślać, edytować.
     Preferowana forma pracy: kreatywny wiersz ucznia.
   • Poetyckie kubeczki
     Co robi uczeń?
     Na papierowych kubeczkach piszemy numery – można umówić się z klasą, że będzie ich sześć (tyle jest oczek na kostce). Każdy z uczniów pisze po sześć pytań i wrzuca po jednym do każdego z kubków. Uczeń rzuca kostką i losuje w ten sposób swoje pytanie z kubka. Robi zdjęcie swojemu pytaniu i odpowiada na nie pisemnie. Kartka z pytaniem wraca do kubeczka. 
     Preferowana forma pracy: pytania w kubeczkach (podpisanych numerami od 1 do 6); zdjęcie wylosowanych pytań i odpowiedzi z numerami na karcie pracy.
   • Porównaj z obrazem!
     Co robi uczeń?
     Analizuje wiersz i obraz, porównuje, wyciąga wnioski, podobieństwa i różnice. Szuka samodzielnie wskazówek do analizy obrazu oraz informacji i ciekawostek.
     Preferowana forma pracy: tabela lub prezentacja obraz vs. wiersz.
   • Rysowanie
     Co robi uczeń?
     Rys...