Jakie kino dla młodych?

Ostatnio w pracy badawczej zajmuję się głównie reportażem i kolejne, ukazujące się na rynku pozycje potwierdzają moją tezę, że to właśnie reportaż przejął (od powieści) funkcję rozliczeniową, że to przede wszystkim w reportażu dokonują się dzisiaj obrachunki z przeszłością, polskim honorem i poświęceniem, ale też winą i wstydem. Podobny mechanizm obserwujemy w kinie, gdzie zwrot ma charakter pokoleniowy, tymczasem filmy starszych twórców nie przekonują młodych odbiorców, bo uderzają w nich nadmiarem historyzmu i symboli politycznych. Tymczasem młodzi, a przynajmniej młodsi twórcy, przeprowadzają bilans zarówno jasnych, jak i mrocznych momentów polskiej przeszłości. 

Każdy twórca ma prawo do fikcji, niestety Zaćma Ryszarda Bugajskiego reklamowana jest jako biografia właśnie, a sam reżyser mówi w jednym z wywiadów, że „zgadzają się najważniejsze fakty. Reszta jest oparta na poszlakach, hipotezach, ale bardzo solidnych”. Główną bohaterką, doświadczającą tytułowej zaćmy – rozumianej tu w sensie moralnym, jest Julia Brystygierowa, osławiona dyrektor V Departamentu MBP, kierująca walką z Kościołem i inteligencją w najmroczniejszym, stalinowskim okresie. Stawiając taką tezę, reżyser sam przekreśla możliwość interpretowania biografii Brystygierowej w kategoriach projektu artystycznego, a sprowadza go do rozważań na temat autentyczności. Bugajski posługuje się bohaterką instrumentalnie, by pokazać w najbardziej chyba stereotypowy sposób zło systemu komunistycznego. Buduje zatem portret sadystycznej urzędniczki, złej matki, obojętnej na wołanie dziecka, wulgarnej, zakłamanej podstarzałej kobiety. Jako punkt wyjścia potraktował ostatni etap życia Brystygierowej. Ramą narracyjną jest u niego kilkudniowy pobyt dawnej prominentki w Górkach (odgrywających ośrodek w Laskach) w oczekiwaniu na spotkanie z prymasem Wyszyńskim. Liczne retrospekcje ukazują zdarzenia niedające bohaterce spokoju: rozstanie z synem (chłopiec biegnie za dorożką, wołając głośno matkę), przesłuchanie i tortury AK-owca, pobyt w szpitalu, kiedy rodzi się jej fascynacja katolicyzmem. Dramat bohaterki filmu polega na tym, że nie potrafi się nawrócić, przyjąć wiary, a tylko w...