Dołącz do czytelników
Brak wyników

Praktyczny Przewodnik Nauczyciela

14 stycznia 2022

NR 45 (Styczeń 2022)

Czy wiesz, co czytasz? Scenariusz lekcji z ćwiczeniami w czytaniu ze zrozumieniem

Joanna Krzemińska

0 407
Dla kogo?  Uczniowie szkół ponadpodstawowych
Czas trwania 45 minut
Ścieżka edukacyjna  praca z tekstem
Cele ogólne Podczas lekcji kształtowane i wzbogacane są postawy:
  • odczytywania i analizowania tekstu popularnonaukowego,
  • krytycznego myślenia,
  • formułowania własnych sądów dotyczących tekstu popularnonaukowego
Cele operacyjne Uczeń/uczennica na lekcji:
  • rozpoznaje informacje prawdziwe i fałszywe,
  • korzysta z przypisów i słownika, by poznać znaczenie archaicznych słów,
  • formułuje sądy, które potrafi uzasadnić

Uczeń/uczennica w czasie lekcji:

POLECAMY

  • wyszukuje w dowolnych źródłach informacje związane z tematem,
  • bierze udział w debacie, podczas której prezentuje zajęte przez siebie stanowisko,
  • dokonuje konstruktywnej oceny pracy nie tylko swojej, lecz także swoich kolegów i koleżanek z klasy

Uczeń/uczennica po lekcji potrafi:

  • dokonać analizy i interpretacji omawianego tekstu,
  • wskazać słowa kluczowe,
  • omówić najważniejsze zagadnienia, które zawiera omawiany tekst
Metody i techniki dydaktyczne
  • elementy myślenia krytycznego, 
  • metoda niedokończonych zdań, 
  • feedback (elementy oceniania kształtującego)
Formy pracy
  • praca indywidualna, 
  • debata
Środki i pomoce dydaktyczne  Fragment artykułu popularnonaukowego Stanisława Czachorowskiego Pajędza (czarownica), która Antarktydzie zagraża i być może uczestniczyła w andrzejkowych wróżbach wraz z zestawem ćwiczeń 


Przebieg lekcji

  • Faza wstępna
    Faza wstępna lekcji zakłada wprowadzenie uczniów w tematykę zajęć. Zaprezentowane zostaną zadania, które przewidziano do realizacji.
    W trakcie realizacji tego kroku warto podkreślić, że w pracy z tekstem nie należy bać się błędów. Nawet jeśli odpowiedź udzielona przez uczniów nie jest standardowa, warto o niej porozmawiać, poddać ją refleksji.
  • W ramach pracy indywidualnej młodzi ludzie zapoznają się z fragmentem tekstu, nad którym w dalszych krokach będą pracować.
    Dobrym pomysłem wydaje się polecenie uczniom, by podkreślili lub zaznaczyli zakreślaczem te słowa bądź fragmenty tekstu, które uważają za kluczowe. Warto poprosić młodych ludzi, by czytając, spróbowali wskazać w tekście te elementy, które odpowiadają na pytanie: „o czym to jest?”.

Faza realizacyjna

  • Odnosząc się do przeczytanego tekstu oraz zaznaczonych przez uczniów fragmentów, wspólnie ustalamy, co jest tematem artykułu. Przy okazji warto zapytać uczniów, czy tekst zawierał jakieś słowa lub sformułowania, których nie rozumieją. Ewentualne niejasności można rozwiać, korzystając z właściwych słowników (zarówno papierowych, jak i tych w formie elektronicznej).
  • Uczniowie dostają pierwsze zadanie wiążące się bezpośrednio z tekstem. Mają wskazać podane w artykule znaczenia słowa pajędza.
  • Klasa wspólnie ustala, który fragment lub fragmenty przeczytanego tekstu odwołują się bezpośrednio do tego zadania. Można je dodatkowo odczytać na głos i spróbować sformułować wnioski.
  • Kolejnym elementem ćwiczenia jest odnalezienie w artykule i nazwanie źródeł wiedzy, na które powołuje się autor. 
  • Podobnie jak w przypadku wcześniejszego zadania, warto poprosić uczniów, by odczytali pewne fragmenty na głos. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy mamy do czynienia z pierwszym spotkaniem młodych ludzi z podobnym typem zadania.
  • Wnioski płynące z pracy nad tym ćwiczeniem warto notować na tablicy. Nawet jeśli niektóre z podanych przez uczniów źródeł okażą się niewłaściwe (nie występują we fragmencie), dobrze jest przedyskutować, skąd takie pomysły przyszły im do głowy. Istotne, by wskazać na konieczność udzielania w miarę precyzyjnej odpowiedzi (opartej nie tyle na przeczuciach, ile na informacjach z tekstu).
  • Kolejnym krokiem jest próba stworzenia przez uczniów streszczenia podanego fragmentu. By przejść płynnie do jego realizacji, warto wskazać im sformułowania pomocnicze, na podstawie których mogą poprawnie zbudować swój tekst:
     
tekst dotyczy...,
– autor porusza kwestie...,
– …i dowodzi, że…

 

  • Chętni uczniowie dokonują prezentacji swoich streszczeń. Pozostała część klasy ma możliwość odniesienia się do prac koleżanek i kolegów. Refleksja powinna skupić się na tym, na ile udało się zachować właściwy poziom uogólnienia.

Zakończenie

  • Uczniowie zapisują temat „Czy wiesz, co czytasz?”, a pod nim najważniejsze informacje dotyczące tekstu popularnonaukowego (mogą to uczynić w postaci mapy myśli, punktów lub w dowolnej innej formie).
  • Zadaniem dodatkowym jest udowodnienie w 2–3 zdaniach, że artykuł S. Czachorowskiego jest tekstem popularnonaukowym.
     

Stanisław Czachorowski, Pajędza (czarownica), która Antarktydzie zagraża
i być może uczestniczyła w andrzejkowych wróżbach (fragment)1

Biolodzy szukają w genach pozostałości po biologicznej przeszłości poszczególnych gatunków. Z różnych okruchów rekonstruują filogenezę i dawne pokrewieństwo różnych taksonów. W kulturze jest podobnie. Przykładem niech będzie jędza. Ale co to za jędza (czarownica), co by zagrażała Antarktydzie? To już nie krowom mleko zabiera, uroków nie rzuca, dzieci nie podmienia, a Antarktydzie zagraża? No cóż, widać globalizacja swoje zrobiła. Wszystko po kolei wyjaśnię, czytajcie cierpliwie.
Zaczęło się kilka dni temu na seminarium. Referat studenta dotyczył rośliny, wiechliny rocznej, zwanej także wykliną roczną (Poa annua L.). Ale ludowa nazwa tej rośliny to pajędza. Wcześniej już spotykałem tę nazwę w botanicznym zestawieniu, ale nie zwróciła mojej uwagi. Jednak, kiedy od kilku miesięcy doczytuję różne etnograficzne opracowania, dotyczące wiedźm i czarownic, moja uwaga na jędze i wiedźmy jest wyczulona. Teraz dopiero więc pajędzę dostrzegłem. Ale zanim opiszę zagrożoną Antarktydę (co i dlaczego), najpierw zajmijmy się rzeczoną jędzą.
W Słowniku języka polskiego PWN jędza ma dwa znaczenia: 1. «zgarbiona starucha z długim nosem – postać z bajki uosabiająca zło», 2. pogardliwie «kłótliwa i dokuczliwa kobieta». W Słowniku języka polskiego w zestawieniu Baba Jędza oznacza „1. wiedźma z bajki; Baba Jędza, 2. niesympatyczna lub brzydka kobieta, czarownica; baba jaga; baba-jaga”. Jeśli kiedyś jędza uosabiała zło (np. Baba Jędza, Baba Jaga), to może miała związek jakiś z czarownicami i wiedźmami? Gdzieś w dawnych wierzeniach (systemie wiedzy o świecie) naszych przodków? Wskazuje na to opis, zamieszczony w Wikipedii: „Jędza, jęza, jęga, zła baba, jędza baba, jędzyna – demon starosłowiański, pierwotnie zła bogini, wyobrażająca chorobę i gniew, po chrystianizacji zdegradowana do miana gniewliwej, wychudzonej czarownicy, o charakterze strzygi, porywająca i pożerająca dzieci. Była starą, wysoką, chudą, bardzo złą kobietą, zamieszkującą pustkowia. Wykradała matkom dzieci, zasadzała do klatek, wykarmiała, a następnie upieczone lub surowe pożerała”. Łączenie jędzy (pajędzy) z czarownicami i wiedźmami jest więc jak najbardziej właściwe. Zapewne nie dotrzemy do pełnej rekonstrukcji znaczeniowej, ale coś już wiemy.
Aleksander Brückner w Słowniku etymologicznym języka polskiego tak opisuje: „jędza, jędzona (ludowe), ‘złośnica’ i ‘czarownica’, z *jęg-ja, do lit. engti, ‘uciskać’, ingti, ‘ubożeć’, ingsti, ‘ubolewać’; z g ocalało w nazwie rus. baba-jaga (z *jęga), dla ‘czarownicy’. Byłby to więc pierwotnie ‘demon (żeński) choroby, bolu’”. O ile zła konotacja demona Jędzy (Jęgi), przynoszącej chorobę i ból, odnoszącej się do czarownicy, a współcześnie do kobiety starej, złej i wrednej, nie budzi wątpliwości, to jaki ma to związek z trawą?
Wiechlina roczna, wyklina roczna (Poa annua) – nazwa zwyczajowa – pajędza. Do tej pory nazwa trawy – wyklina – wydawała mi się zwykła i oczywista. Ale teraz dostrzegam znacznie więcej. W końcu dlaczego trawę nazywano wikliną (szczegóły niżej)? Przecież współcześnie pod nazwą wiklina kryje się wierzba, krzew, wykorzystywany w plecionkarstwie. Ma chyba związek z rokitą, rokiciną, gęstymi łozowiskami. Od których nazwę chyba wziął nasz pospolity diabeł Rokita. Rokita – bo mieszkający, psocący w wierzbowych łozowiskach, krzakach itd. No cóż, etnografia i etymologia pozwalają zobaczyć więcej w zwykłych słowach… Wiechlina – to nazwa od typu kwiatostanu (wiecha).

 

  • Wskaż, jakie znaczenia słowa „jędza” zostały zamieszczone w tekście.

    a)   …………………………………………………………………
    b)   …………………………………………………………………
    c)   …………………………………………………………………
 

  • Na jakie źródła wiedzy powołuje się autor artykułu?

    ………………………………………………………………………
    ………………………………………………………………………

  • Napisz streszczenie tekstu liczące 40–60 słów. 

…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

 

Proponowane rozwiązania

Zadanie 1
Odpowiedzi na to zadanie należy poszukać w 1. i 3. akapicie tekstu. Są one poświęcone nie tylko wprowadzeniu do tematu artykułu, ale również etymologii słowa jędza. Część znaczeń przytoczona jest jako cytat ze słownika (etymologicznego lub języka polskiego), ale część należy wyczytać ze słów samego autora. Wykonanie tego zadania dowodzi umiejętności czytania ze zrozumieniem.

A...

Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów

Co zyskasz, kupując prenumeratę?
  • 6 wydań magazynu "Polonistyka"
  • Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
  • Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
  • ...i wiele więcej!
Sprawdź

Przypisy