65
|
Cele szczegółowe: |
• wyodrębnianie w wyrazach pochodnych podstawy słowotwórczej i formantu, |
|---|---|
|
Nabywane umiejętności: |
• tworzenie wyrazów pochodnych różnymi metodami, |
|
Środki |
• Słownik języka polskiego PWN, |
Przebieg lekcji
Lekcję zaczynamy od burzy mózgów. Nauczyciel prosi uczniów o skojarzenia związane z zabawą klockami i zapisuje propozycje na tablicy. Skojarzenia (np. układanie, budowle itp.) mają doprowadzić do wniosku, że tak samo jak klockami, możemy bawić się elementami języka, dokładać je do różnych wyrazów, odłączać. Język to zbiór elementów, które połączone ze sobą tworzą różne konstrukcje. Dzięki rozmaitym elementom możemy tworzyć i modyfikować wyrazy. W ten sposób przejdziemy do tematu lekcji i sformułowania definicji słowotwórstwa:
SŁOWOTWÓRSTWO – dział językoznawstwa, badający budowę wyrazów oraz środki i sposób ich tworzenia.
Za pomocą klocków w sposób obrazowy możemy także pokazać zasady budowania wyrazów, nazywając kolejno klocki wyrazem podstawowym i formantem.
Np.: dom + ek
za + budowa itp.
Warto w tym momencie określić funkcję formantów i podać ich typy:
- przyrostki,
- przedrostki.
Następnie nauczyciel rozdaje uczniom karteczki z poleceniami (załącznik nr 1), które młodzież może wykonywać w parach. Efekty pracy zapisują kolejno ochotnicy w tabelce przygotowanej wcześniej na tablicy. Ważne jest w tym momencie, by nauczyciel tłumaczył zjawisko oboczności tematów.
|
Kategoria znaczeniowa |
Formant |
Przykład (mianownik l. poj.) |
|---|---|---|
|
zdrobnienia |
-ek, -ka, -ko, -ik, -usia, -uś, -unia |
np. babusia, babunia, synuś |
|
zgrubienia |
-isko, -sko, -ysko, -idło, -ydło |
np. krzaczysko |
|
nazwy miejsc |
-arnia, -alnia, -ownia |
np. palarnia |
|
nazwy wykonawców czynności |
-nik, -owiec, -arz, -ak, -ista, -acz |
np. wędrowiec, programista |
|
nazwy narzędzi |
-ak, -acz, -aczka, -arka |
np. pisak, kopaczka |
|
złożenia |
-o- |
Następnie nauczyciel rozdaje uczniom przygotowane karty z zapisanymi fragmentami rozdziału pt. Burza powieści Przekłuwacze autorstwa Mariusza Kaszyńskiego (załącznik nr 2).
Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 1 i wpisują do tabeli odnalezione wyrazy. Wskazują także wyrazy podstawowe.
Podczas wykonywania ćwiczenia nr 2 uczniowie zastanawiają się nad znaczeniami form: wyprawa i wyprawka. Budują definicje obu wyrazów. Razem z nauczycielem formułują wniosek dotyczący znaczenia wyrazów zdrobniałych. Na przykład: Czasami wyraz zdrobniały może mieć zupełnie inne znaczenie niż wyraz podstawowy.
Ćwiczenie nr 3 wprowadza nową kategorię słowotwórczą: złożenia.
Po podaniu przez uczniów odpowiedniego słowa (czasomierz) nauczyciel tłumaczy, jak powstało to słowo.
czas-o-mierz
Wyrazy podstawowe: czas, mierzyć.
Pojawia się kolejna kategoria formantów: wrostek.
Uczniowie zapisują ten przykład w ostatniej rubryce tabelki.
Warto się zastanowić, jaką funkcję pełni użycie tego określenia w tekście? Przykładowa odpowiedź: Jest synonimem słowa
zegarek. Użyte, by uniknąć powtórzenia.
Ćwiczenie nr 4 koncentruje się na neologizmach, dlatego gdy uczniowie wskażą poprawne wyrazy (przepowiadacz, przekłuwacz), ważna jest...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 6 wydań magazynu "Polonistyka"
- Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
- Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
- ...i wiele więcej!
