| Dla kogo? | Uczniowie klas VII i VIII szkoły podstawowej oraz uczniowie szkoły ponadpodstawowej |
| Czas trwania | 3 godziny dydaktyczne |
| Cele zajęć | Uczeń/uczennica:
|
Scenariusze zajęć rozwijających umiejętności uczenia się
- Nauczyciel prosi uczniów, by narysowali koło jako symbol dnia (od momentu wstania z łóżka do momentu położenia się spać) i wpisali w nie aktywności, które wykonują podczas dnia powszedniego, przypisując im ilość czasu.
- Uczniowie na małych przylepnych karteczkach wypisują swoje codzienne aktywności, które wpisali w koło – każdą aktywność na osobnej karteczce.
- Rozmowa w klasie na temat tego, jak rozumiemy słowo aktywność, jakiego rodzaju aktywności wypełniają naszą codzienność.
- Nauczyciel zapisuje na tablicy/arkuszu papieru tezę profesora Arthura Kramera: „Idealne dla zdrowia mózgu jest połączenie zarówno ćwiczeń fizycznych, jak i umysłowych z kontaktami społecznymi” i prosi uczniów, by wyłonili z niej rodzaje aktywności, które mają wpływ na nasze funkcjonowanie. Chętni uczniowie na trzech oddzielnych arkuszach papieru zapisują nagłówki: aktywność fizyczna, aktywność intelektualna, aktywność społeczna. Nauczyciel prosi, by wszyscy uczniowie przyporządkowali swoje aktywności do trzech grup, przylepiając karteczki na odpowiednim arkuszu. Chętni uczniowie odczytują aktywności w poszczególnych grupach, po czym wszyscy proponują, co jeszcze można by dopisać.
- Uczniowie wracają do swoich kół i zliczają, ile czasu zajmują im w ciągu dnia aktywności fizyczne, intelektualne i społeczne. Dyskutują, czy warto coś zmienić w swoim planie dnia, by uwzględnić te aktywności, których jest zbyt mało.
- Uczniowie otrzymują materiał – tabelę Główne funkcje mózgu rozciętą na kawałki tak, by mogli dopasować: które doświadczenie pasuje do której funkcji mózgu i do których umiejętności. Uczniowie wykonują zadanie w zespołach. Po wykonaniu zadania przyglądają się, jak inne grupy je wykonały, dyskutują, jeśli jest potrzeba, zmieniają coś w swoim układzie, a następnie wraz z nauczycielem omawiają tabelę, podając przykłady jeszcze innych codziennych doświadczeń.
- Uczniowie pracują w grupach i korzystając z różnych źródeł informacji (przed zajęciami należy ich poinformować o tym, że będzie mowa o aktywności mózgu, aby mogli przynieść materiały bądź poszukać informacji w internecie), podają argumenty na rzecz tezy „aktywność rzeźbi mózg”. Prezentują swoje argumenty na forum klasy.
- Uczniowie zapoznają się z badaniami neurobiologów – otrzymują od nauczyciela materiał Jak ćwiczenia fizyczne wpływają na mózg? i na jego podstawie formułują wniosek, co warto zmienić w swoim codziennym życiu, by zadbać o aktywność mózgu, a tym samym o sprawność umysłową.
POLECAMY
Tematy zajęć rozwijających umiejętności uczenia się – materiał dla uczniów
Na podstawie: Fernandez A., Goldberg E., Michelon P., Fitness mózgu, Warszawa 2015.
| Codzienne doświadczenie | Funkcja mózgu | Zaangażowane umiejętności |
| Odczuwanie zimna śniegu, zapachu perfum, rozpoznawanie obrazu, głaskanie psa, smakowanie nowej potrawy. | percepcja | Rozpoznawanie i interpretacja informacji sensorycznych. |
|
Odcięcie się od bodźców rozpraszających i zagłębienie się w fascynującej lekturze (uwaga skupiona). Odpisywanie na wiadomości e-mail podczas oglądania filmu (uwaga podzielna). |
uwaga |
Utrzymywanie koncentracji na konkretnym obiekcie, działaniu lub na konkretnej myśli. Radzenie sobie z wielozadaniowością. |
|
Przypominanie sobie właśnie usłyszanego numeru telefonu (pamięć krótkotrwała). Wspominanie tego, co robiliśmy w wakacje kilka lat temu (pamięć długotrwała). |
pamięć |
Pamięć krótkotrwała (ograniczona pojemność).
|
|
Automatyczne poruszanie jakąkolwiek częścią ciała, np. podczas chodzenia. Celowe poruszanie jakąkolwiek częścią ciała, |
motoryka |
Mobilizowanie mięśni i ciała.
|
| Opanowanie nowego języka, napisanie fragmentu tekstu ze słuchu, rozpoznanie dźwięków w hałasie. | język i przetwarzanie słuchowe | Rozróżnianie i rozumienie dźwięków oraz wytwarzanie sygnałów werbalnych. |
|
Rozpoznanie logo ulubionej firmy, zapamiętanie twarzy przyjaciela. Prowadzenie samochodu i kontrolowanie położenia własnego pojazdu oraz innych aut. |
przetwarzanie wzrokowo- -przestrzenne (wyższego rzędu) |
Przetwarzanie napływających informacji wzrokowych oraz wizualizacja obrazów i scenariuszy. Przetwarzanie relacji przestrzennych między obiektami. |
| Gdy zdajesz sobie sprawę, że stosowana przez ciebie metoda odchudzania nie sprawdza się, i postanawiasz wypróbować inny sposób, o którym ostatnio czytałeś/czytałaś (elastyczność). Gdy czujesz radość i wyobrażasz sobie, co czyni kolega, który właśnie dostał się do wymarzonej szkoły czy na wymarzoną uczelnię. Gdy uwzględniasz wszystkie potencjalne wydatki związane z podróżą przy podejmowaniu decyzji, gdzie wyjedziesz z kolegami na wakacje (pamięć operacyjna). Gdy zdajesz sobie sprawę, że jesteś bardzo zły/zła i nie pomoże ci to w zbliżającej się rozmowie z rodzicami, podejmujesz więc decyzję o wzięciu kilku głębokich wdechów, zanim wejdziesz do klasy (samoregulacja emocji). Gdy rozważasz, czy pozostać w tej samej klasie, czy zmienić profil. Gdy postanawiasz powstrzymać się od zjedzenia czekolady, bo to sprzeczne z twoimi zasadami zdrowego żywienia (hamowanie). |
funkcja wykonawcza | Podejmowanie działań nakierowanych na cel, takich jak jego planowanie i realizowanie. Umiejętność ta obejmuje:
|
Jak ćwiczenia fizyczne wpływ na mózg? Efektywne uczenie się – scenariusz zajęć
Nowością jest wiedza, że umiarkowane ćwiczenia aerobowe są niezbędne zarówno dla zdrowego ciała, jak i dla zdrowego umysłu – w tym dla utrzymania tzw. funkcji wykonawczych, które z wiekiem zwykle słabną. Coraz więcej dowodów naukowych wskazuje, że ćwiczenia fizyczne wspomagają procesy poznawcze, prawdopodobnie spełniają też funkcję ochronną, co prowadzi do postawienia pytania o praktyczne implikacje tych odkryć.
Ćwiczenia fizyczne zdają się spowalniać, a może nawet zatrzymywać i odwracać atrofię, czyli zanik tkanki mózgowej, który przeważnie pojawia się ok. 40. roku życia i dotyczy zwłaszcza czołowych części mózgu, odpowiadających za funkcje wykonawcze. Ćwiczenia, przede wszystkim aerobowe, mogą zwiększyć objętość neuronów (istoty szarej) w mózgu oraz połączeń między nimi (istoty białej). Jest to możliwe, ponieważ ćwiczenia fizyczne wyzwalają zmiany biochemiczne sprzyjające neuroplastyczności: tworzeniu nowych połączeń między neuronami, a nawet powstawaniu samych neuronów. W swoich badaniach prowadzonych w Salk Institute for Biological Studies Fred Gage wykazał, że ćwiczenia fizyczne pomagają tworzyć nowe komórki mózgowe nawet u osób w zaawansowanym wieku. Równocześnie pomagają one chronić te powstające neurony, ponieważ wręcz „kąpią” je w neurotrofinach, czyli substancjach przyczyniających się do przetrwania i wzrostu komórek nerwowych. Wreszcie ćwiczenia fizyczne sprzyjają powstawaniu nowych naczyń krwionośnych w mózgu.
W 2011 roku Eadaoin Griffin i jego współpracownicy z University of Dublin oceniali poziomy czynnika wzrostu nazywanego czynnikiem neurotropowym pochodzenia mózgowego (brain derived neurotropic factor, BDNF) i pamięć studentów płci męskiej przed ćwiczeniami i po nich. Aby określić początkowy poziom badanych zmiennych, uczestnikom najpierw pokazano zdjęcia z twarzami i nazwiskami osób, a potem, po przerwie, pokazano im je ponownie, prosząc o przypomnienie sobie nazwisk. Następnie jedna połowa uczestników aż do wyczerpania pedałowała z rosnącą prędkością na rowerze treningowym, a druga przez 30 minut spokojnie siedziała. Później obie grupy zostały poproszone o przypomnienie sobie nazwisk, które widziały na samym początku badania, u każdego uczestnika mierzono także stężenie BDNF.
Co ciekawe, badani, którzy ćwiczyli fizycznie, zauważyli poprawę swojej pamięci w porównaniu z poziomem wyjściowym, a zmianom funkcji poznawczej towarzyszyły wyższe stężenia BDNF. Podobne wyniki uzyskał inny zespół naukowców w badaniu z udziałem starszej populacji (średnia wieku wynosiła 60,5 roku): wyższe poziomy aktywności fizycznej współwystępowały zarówno z wyższymi stężeniami G-CSF (granulocyte-colony stimulating factor – inny rodzaj czynnika stymulującego wzrost neuronów) i większą objętością neuronów (istoty szarej) w korze przedczołowej, jak i z lepszym działaniem pamięci.
