Kształtowanie postawy odpowiedzialności za grzeczność językową

Etykieta (czyli grzeczność) językowa to zbiór przyjętych w danej społeczności wzorów językowych zachowań grzecznościowych, zwyczajowo przyporządkowanych określonym sytuacjom pragmatycznym, takim jak: spotkanie znajomej osoby, wyświadczenie nam przez kogoś przysługi, sprawienie komuś przykrości czy odniesienie przez kogoś sukcesu. Wskazane sytuacje wymagają takich zachowań, jak: powitanie (np. Dzień dobry, Cześć, Hej), podziękowanie (np. Dziękuję bardzo, Dzięki,

Jesteś wspaniała!), przeproszenie (np. Przepraszam, Nie gniewaj się, Tak mi przykro), gratulacje (np. Gratuluję, Proszę przyjąć nasze gratulacje, Cieszę się)”. Tak pojęcie etykiety językowej wyjaśnia Małgorzata Marcjanik (Marcjanik 2007), według której etykieta językowa stanowi składnik triady aksjologicznej: dobro–piękno–prawda, a zatem ideał wartości absolutnych nazywanych w starożytnej Grecji eudajmonią (por. Zgółka 1988, Puzynina 1992).

Marcjanik wskazuje na wieloaspektowość grzeczności językowej, która stanowi część każdej wypowiedzi: Grzeczność „wpleciona jest w każdą niemal wypowiedź językową kierowaną przez konkretną osobę do konkretnej osoby (bądź konkretnych osób).

Komunikując się, zmuszeni jesteśmy do wyboru któregoś z wariantów formalnojęzykowych grzeczności. Na przykład jeżeli jesteśmy z kimś na ty, to użyjemy w rozmowie z nim form typu: Otwórz okno, a nie: Czy mógłbym prosić o otwarcie okna?” (Marcjanik 2007: 13). Językoznawczyni podkreśla nieostrość granic między mówieniem dobrym, estetycznym i prawdziwym, co – jej zdaniem – najłatwiej zaobserwować na przykładzie negatywnego mówienia niedobrego, nieładnego i nieuczciwego/
kłamliwego (Marcjanik 2007: 12).

Normy grzecznościowe należą do norm obyczajowych, a odpowiadające im zachowania grzecznościowe podlegają presjom społecznym, takim jak brak akceptacji czy dezaprobata.

Na polską etykietę językową składają się dwie podstawowe normy:

• okazywanie szacunku partnerowi dialogu z jednoczesnym umniejszaniem roli własnej osoby,
• przejawianie zainteresowania sprawami ważnymi dla partnera oraz jego najbli...