Jak żyć szczęśliwie?

Film Wszystko za życie w reż. Seana Penna oraz poezja amerykańskiego poety Gary’ego Snydera mogą stanowić dopełnienie w klasie I ponadgimnazjalnej edukacji filozoficznej i wzbudzić refleksję nad tym, co jest w życiu najważniejsze. Zagadnienia związane z życiem godnym, szczęśliwym mają fundamentalne znaczenie dla każdego człowieka i chociaż w filmie pojawiają się różne tropy interpretacyjne, na historię Chrisa, który poszedł tą samą drogą, którą wybrali przed nim Budda, św. Franciszek i wielu innych wędrowców, można spojrzeć w kontekście poszukiwania sensu życia, prawdy i słów Sokratesa: Bezmyślnym życiem żyć człowiekowi nie warto. Także dla Gary’ego Snydera „masowa” jednostka – zniewolona przez wytwory cywilizacji, chciwa rozgłosu, zysku i użycia – jest przeciwieństwem tego, co poeta przedstawia jako egzystencję godną człowieka.

POLECAMY

Etap szkolny:	szkoły ponadgimnazjalne
Czas trwania:	dwie godziny lekcyjne
Cele ogólne:	Uczniowie: kształtują umiejętność analizy dzieła filmowego i tekstów poetyckich, poznają twórczość Gary’ego Snydera, porządkują informacje dotyczące filozofii, zostają zachęceni do refleksyjnego podejścia do życia i kształtowania wartościowych postaw życiowych
Cele szczegółowe:	Uczniowie: przypominają, poznają koncepcje szczęścia różnych myślicieli, analizują krótkie teksty filozoficzne, pojęcia związane z aksjologią, dostrzegają podobieństwa i różnice w sposobie myślenia ludzi różnych czasów, formułują argumenty potwierdzające własne stanowisko
Materiały dydaktyczne:	karty pracy z cytatami filozofów oraz fragmentami książki Wszystko za życie Jona Krakauera oraz poezją Gary’ego Snydera, fragmenty filmu Wszystko za życie Seana Penna.

Przebieg lekcji

Część wstępna: (5 minut)

Nawiązując do myśli starożytnych Greków, iż czas jest wiecznym powrotem, sugerujemy uczniom, że zabieramy ich w podróż w czasie. Przygoda z wehikułem pozwoli na nowo odkryć prawdy, wskazówki dotyczące tego, co jest w życiu najważniejsze, co przynosi szczęście. Następnie rysujemy na tablicy tarczę zegara, która będzie symbolem drogi życiowej (nawiązanie do wyobrażeń Greków: koło, wąż uroboros połykający własny ogon). Rysujemy wskazówki pokazujące najpierw trzy godziny – symbol III w. p.n.e. , potem pięć godzin – symbol V w. p.n.e. i inicjujemy krótką dyskusję na temat:
   – Jacy filozofowie tworzyli we wskazanym wieku?
   – Jakie wartości cenili?
   – W czym upatrywali szczęście?
   – Co było dla nich bezwartościowe i dlaczego?
   – Które wartości mają charakter uniwersalny?
   Notatka uczniów może mieć formę mapy mentalnej. Uczniowie na podstawie wiedzy i cytatów z kart pracy nanoszą odpowiedzi wokół tarczy zegara. Zapis mógłby wyglądać następująco (rys. 1):

Wnioski:

np.:
Filozofowie greccy w poszukiwaniu szczęścia przedkładali wartości duchowe nad materialne, cenili cnotę (gr. arete, łac. virtus), czyli zdolność do spełniania czynów moralnie dobrych.
Po krótkiej konkluzji rysujemy kolejną tarczę zegara, tym razem wskazującą czasy nowożytne. Prosimy uczniów o komentarz do kolejnych wskazanych godzin: I, II, IV, XVII, XXI, symbolizujących wiek życia myślicieli. Powtarzamy stawiane wcześniej pytania dotyczące myślicieli i ich koncepcji.

Podsumowanie:

Uczniowie dostrzegają, że czas jest wiecznym powrotem. Mimo upływu stuleci świat wartości ogólnoludzkich, będący gwarantem szczęścia, eudajmonii nie uległ zasadniczej zmianie. Myśliciele podkreślają wartość miłości bliźniego, Boga, cierpienia, życia w otoczeniu natury i w zgodzie z nią.

Część właściwa:

Analiza filmu, który uczniowie mieli za zadanie obejrzeć w domu.

Chris – poszukiwacz, fascynat piękną i brutalną stroną przyrody?
Idealista czy nieodpowiedzialny wariat?

Prosimy uczniów o zaprezentowanie najważniejszych informacji o bohaterze.
Notatka uczniów mogłaby wyglądać następująco:
23-letni absolwent uniwersytetu w Atlancie, syn specjalisty od rakiet w NASA, geniusza a zarazem bigamista, współczesny homo
viator (2 lata w drodze – celem podróży jest Alaska), zmienił imię (Chris-Aleksander Supertramp, co sugeruje zerwanie z dotychczasowym życiem). Umarł na Alasce.
Następnie nawiązujemy do sceny z filmu, która przedstawia ostatnie zdjęcie Chrisa przed autobusem. Autoportret przedstawia chłopaka, którego cechuje „uśmiech, który z sytego serca płynie”. Inicjujemy rozmowę na temat:
Jakie wartości cenił? W czym upatrywał szczęście?
Co w życiu uważał za zbędne?

Na te pytania uczniowie odpowiadają w kontekście nie tylko dzieła filmowego, ale cytatów z książki (karty pracy, sugestie nauczyciela). Każda zapisana wartość powinna być ustnie poparta argumentem i przykładami (wskazówki poniżej).
Propozycja odpowiedzi mogłaby przybrać formę tabeli i wyglądać następująco:

GLORYFIKACJA	NEGACJA
ASCETYZMU Czasy studenckie (brak telefonu, skromny pokój na studiach), wyznawał pogląd, że nie należy posiadać więcej niż się udźwignie na plecach, na Alasce: „głodny, ale szczęśliwy”, stracił 11 kg, ale „jego duch żył pełnią życia”, był wolny od rzeczy, ale nie od książek (lektura Tołstoja, Londona, Pasternaka). NATURY „Pieniądze i władza są iluzją. To jest tutaj”. Warto odnieść się do słów Byrona rozpoczynających film „Kocham ludzi silnie, lecz mocniej naturę”. Według Chrisa radość nie rodzi się tylko ze stosunków międzyludzkich (analiza fragmentu filmu – rozmowa z Ronem 1,57 min), „Bóg umieścił ją wokół nas”, „prostota i wolność są zbyt piękne, by je porzucić”, choć pod koniec życia napisał: „Szczęście prawdziwe wtedy, gdy dzielone”. Chciał wrócić z alaskańskiej przygody. DOSKONAŁOŚĆ MORALNA Zdaniem siostry w odróżnieniu od większości ludzi chciał żyć zgodnie ze swymi przekonaniami, zawsze go coś napędzało, coś więcej niż złość czy bunt. Dążył do wiedzy (doskonałe stopnie), chciał pomagać ludziom, w liceum stał na czele bractwa Rycerze Dróg. Prawda stanowiła jego credo (dziennik), stąd drastyczna dla rodziców reakcja Chrisa na fałsz ich życia, podwójną moralność, ale „delikatność kryształu nie jest jego wadą, lecz świadczy o jakości” – doświadczenia rodziców obróciły się przeciw nim. O wielkiej wrażliwości na zło świadczy też reakcja po zabiciu zwierza – „jedna z największych tragedii w życiu”. Alaska miała zakończyć też „rewolucję duchową”. PODRÓŻ Datsunem, kajakiem, autostopem, pieszo. Transcendentalne doświadczenie: „dojść na skraj życia i spojrzeć, co za nim”, podróż w głąb siebie, odyseja, która zmienia wszystko. Alaska – ostatnia wielka przygoda, zamierzał wrócić: „Gdyby ta przygoda skończyła się fatalnie”. Nieodparty urok niebezpiecznego życia, pokusa życia „darami natury”, chęć sprawdzenia czy można stać się rówieśnikiem epoki kamiennej, chęć udowodnienia sobie, że da radę (przetrwał 113 dni na Alasce). Jego podróż to nie ucieczka, był zdolny, wszechstronnie utalentowany.	MATERIALIZMU Reakcja na nowy samochód (prezent od rodziców z okazji ukończenia studiów), wystawił czek na 24 000 dolarów dla instytucji charytatywnej, porzucenie Datsuna, gest spalenia 23 dolarów (spalił je, bo „ludzie stają się przez nie ostrożni”), wstydził się bogactwa, ale miał dar do „robienia” pieniędzy już jako mały chłopiec, „Wciąż tylko rzeczy, rzeczy. Wszystko musi być trudne”. CYWILIZACJI Czuł się zatruwany przez cywilizację, chciał być z dala od chorego społeczeństwa, hipokryzji, „ludzie są wredni”. KARIERA Uważał, że „ukończył absurdalny obowiązek ukończenia studiów”, a kariera to wymysł XX w. i większym jest obciążeniem niż korzyścią. Warto prześledzić z młodzieżą fragment filmu (rozmowa z panem Francem – 1,49 min) OSIADŁY TRYB ŻYCIA Uważał, że trzeba wyzwolić się ze złudnego poczucia bezpieczeństwa i ruszyć w drogę. „Rdzeń ludzkiej duszy rodzi się z nowych doświadczeń”. Warto skomentować fragment listu Chrisa do Rona (karta pracy), pod wpływem którego 80-letni mężczyzna wziął sobie do serca rady 24-let...

GLORYFIKACJA

NEGACJA

ASCETYZMU
Czasy studenckie (brak telefonu, skromny pokój na studiach), wyznawał pogląd, że nie należy posiadać więcej niż się udźwignie na plecach, na Alasce: „głodny, ale szczęśliwy”, stracił 11 kg, ale „jego duch żył pełnią życia”, był wolny od rzeczy, ale nie od książek (lektura Tołstoja, Londona, Pasternaka).

NATURY
„Pieniądze i władza są iluzją. To jest tutaj”.
Warto odnieść się do słów Byrona rozpoczynających film „Kocham ludzi silnie, lecz mocniej naturę”. Według Chrisa radość nie rodzi się tylko ze stosunków międzyludzkich (analiza fragmentu filmu – rozmowa z Ronem 1,57 min), „Bóg umieścił ją wokół nas”, „prostota i wolność są zbyt piękne, by je porzucić”, choć pod koniec życia napisał: „Szczęście prawdziwe wtedy, gdy dzielone”. Chciał wrócić z alaskańskiej przygody.

DOSKONAŁOŚĆ MORALNA
Zdaniem siostry w odróżnieniu od większości ludzi chciał żyć zgodnie ze swymi przekonaniami, zawsze go coś napędzało, coś więcej niż złość czy bunt. Dążył do wiedzy (doskonałe stopnie), chciał pomagać ludziom, w liceum stał na czele bractwa Rycerze Dróg. Prawda stanowiła jego credo (dziennik), stąd drastyczna dla rodziców reakcja Chrisa na fałsz ich życia, podwójną moralność, ale „delikatność kryształu nie jest jego wadą, lecz świadczy o jakości” – doświadczenia rodziców obróciły się przeciw nim. O wielkiej wrażliwości na zło świadczy też reakcja po zabiciu zwierza – „jedna z największych tragedii w życiu”.
Alaska miała zakończyć też „rewolucję duchową”.

PODRÓŻ
Datsunem, kajakiem, autostopem, pieszo.
Transcendentalne doświadczenie: „dojść na skraj życia i spojrzeć, co za nim”, podróż w głąb siebie, odyseja, która zmienia wszystko. Alaska – ostatnia wielka przygoda, zamierzał wrócić: „Gdyby ta przygoda skończyła się fatalnie”. Nieodparty urok niebezpiecznego życia, pokusa życia „darami natury”, chęć sprawdzenia czy można stać się rówieśnikiem epoki kamiennej, chęć udowodnienia sobie, że da radę (przetrwał 113 dni na Alasce).
Jego podróż to nie ucieczka, był zdolny, wszechstronnie utalentowany.

MATERIALIZMU
Reakcja na nowy samochód (prezent od rodziców z okazji ukończenia studiów), wystawił czek na 24 000 dolarów dla instytucji charytatywnej, porzucenie Datsuna, gest spalenia 23 dolarów (spalił je, bo „ludzie stają się przez nie ostrożni”), wstydził się bogactwa, ale miał dar do „robienia” pieniędzy już jako mały chłopiec, „Wciąż tylko rzeczy, rzeczy. Wszystko musi być trudne”.

CYWILIZACJI
Czuł się zatruwany przez cywilizację, chciał być z dala od chorego społeczeństwa, hipokryzji, „ludzie są wredni”.

KARIERA
Uważał, że „ukończył absurdalny obowiązek ukończenia studiów”, a kariera to wymysł XX w. i większym jest obciążeniem niż korzyścią.
Warto prześledzić z młodzieżą fragment filmu (rozmowa z panem Francem – 1,49 min)

OSIADŁY TRYB ŻYCIA
Uważał, że trzeba wyzwolić się ze złudnego poczucia bezpieczeństwa i ruszyć w drogę.
„Rdzeń ludzkiej duszy rodzi się z nowych doświadczeń”. Warto skomentować fragment listu Chrisa do Rona (karta pracy), pod wpływem którego 80-letni mężczyzna wziął sobie do serca rady 24-let...

Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów

Co zyskasz, kupując prenumeratę?

6 wydań magazynu "Polonistyka"
Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
...i wiele więcej!

Sprawdź

Jak żyć szczęśliwie?
Drogi do szczęścia i sensu życia w filozofii, literaturze i filmie

Gdańsk – miasto palimpsest

Obraz miasta w filmie

O zaburzeniach komunikacji językowej

Jak żyć szczęśliwie? Drogi do szczęścia i sensu życia w filozofii, literaturze i filmie