Gimnazjum „za”, a nawet „przeciw”!

Pytanie „być albo nie być” w kontekście gimnazjów budzi emocje nie tylko wśród pracowników oświaty, ale również u uczniów i ich rodziców, samorządowców, właścicieli szkół i polityków szczebla krajowego. Właściwie każdy Polak ma ekspercką wiedzę na ten temat. Przecież każdy z nas zna się na szkole (bo do niej chodził), służbie zdrowia (któż nie był u lekarza? Oby jak najrzadziej!), telewizji (wiadomo dlaczego). Starsze pokolenia mężczyzn, tych z obowiązkowego poboru, znają się też na wojsku. Każdy rodak wie także, jak należy rządzić, by było dobrze, 
a może raczej, jak nie należy rządzić, by było lepiej.

Co przeciętny Polak wie o gimnazjum? Na jednym biegunie są zwolennicy tezy, iż „gimbaza” zakłada nauczycielom kosze na głowy i większość czasu spędza na Facebooku lub grając w gry komputerowe, a sprytni nauczyciele wytresowali młodzież w rozwiązywaniu różnych niemądrych testów, w szczególności po to, by dobrze wypadać na badaniach międzynarodowych. Gimnazjum jest siedliskiem patologii i dlatego należy je zlikwidować. Na drugim biegunie są obrońcy trzeciego etapu nauczania, którzy bronią się tarczą coraz lepszych wyników w badaniach PISA, wieszcząc rychły upadek polskiej szkoły, jeśli zapowiedzi likwidacji gimnazjów przejdą w fazę realizacji. Tych ostatnich jest mniej – z badań wynika, iż blisko 70% Polaków chce przywrócenia 8-letniej podstawówki. Ale czy większość ma rację?

PISA prawdę ci powie?

PISA jest skrótem od Programme for International Student Assessment (Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów). Badania umiejętności uczniów w wieku co najmniej 15 lat koordynuje Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) – organizacja skupiająca 34 wysokorozwinięte oraz demokratyczne kraje. Wyniki PISA umożliwiają porównanie osiągnięć umiejętności uczniów z różnych krajów, m.in. w celu doskonalenia systemów edukacji.

Jakie obszary kształcenia bada PISA? Przede wszystkim matematykę, czytanie i interpretację oraz rozumowanie w naukach przyrodniczych. Polscy gimnazjaliści badani są od roku 2000, czyli od momentu wdrożeniu reformy edukacji, która powołała do życia gimnazja. O ile na początku wypadaliśmy dosyć blado, o tyle wyniki z 2012 r. były sensacją – mówiono o cudzie edukacyjnym nad Wisłą. Brytyjski minister edukacji narodowej wskazywał nasz system edukacji jako wzorcowy. W dziedzinie matematyki polscy gimnazjaliści zajęli 13. miejsce, w czytaniu i interpretacji 10., a w naukach przyrodniczych znaleźli aż na 9. miejscu.

Porównajmy się z Finlandią, Szwecją (kraje skandynawskie od lat uchodzące za czołowe w dziedzinie edukacji) oraz z Niemcami i Wielką Brytanią (państwa o starych tradycjach i wielkich osiągnięciach w oświacie) (tabela 1).

Polscy gimnazjaliści osiągnęli lepsze wyniki średnie niż młodzież z Niemiec, Wielkiej Brytanii i ze Szwecji. Wyprzedzili nas Finowie.

Nasi gimnazjaliści nie posiedli tylko odtwórczych umiejętności technicznych rozwiązywania testów, lecz wykazali się umiejętnościami „złożonymi”.

Do jakich wniosków na temat wyników z przyrody doszli autorzy raportu?

„Wzrost średniego wyniku polskich uczniów w latach 2006–2009 można najprawdopodobniej wyjaśnić, odwołując się do zmian statusu społeczno-ekonomicznego. Natomiast znaczny wzrost wyniku w latach 2009–2012 jest najprawdopodobniej efektem poprawy jakości pracy polskich gimnazjów, co może wiązać się z wprowadzeniem nowej podstawy programowej oraz zmianą egzaminu gimnazjalnego”. 

Pogląd zatem, że zewnętrzne egzaminy organizowane przez Centralną Komisję Egzaminacyjną „nie wiadomo co sprawdzają”, stresują uczniów i marnotrawią pieniądze podatników, jest chyba trochę na wyrost (nie podamy w tym miejscu nazwiska ważnego polityka, który w ten sposób się wypowiedział, by nie narazić się na zarzut, iż słowa te zostały wyjęte z kontekstu).

Z kolei o osiągnięciach z czytania ze zrozumieniem autorzy raportu piszą tak:

„Wzrost wyników w znacznym stopniu można powiązać ze zmianami programowymi, w tym z wprowadzeniem gimnazjum jako trzeciego etapu edukacyjnego oraz z nową podstawą programową”.

Czy na pewno jednak struktura edukacji ma aż takie przełożenie na umiejętności uczniów? Powróćmy do naszych krajów.

Polska jak Skandynawia?

Przypomnijmy, w naszym minirankingu na pierwszym miejscu znalazła się Finlandia, na ostatnim – Szwecja. Czy struktura systemu edukacji ma przemożny wpływ na wyniki? Czy najlepiej w PESA wypadają uczniowie z krajów, w których są gimnazja lub odpowiadające im etapy nauczania?

Systemy edukacji wybranych krajów europejskich (tabela 2 na następnej stronie).

Finlandia i Szwecja mają systemy edukacji składające się z dwóch typów szkół. Niemcy, Wielka Brytania i Polska zaś (w pewnym uproszczeniu) – edukują dzieci i młodzież w trzech szkołach. Z tego porównania nie wynika bezpośredni związek pomiędzy strukturą oświaty a wynikami uczniów. Skomplikujmy jeszcze bardziej sytuację: Skandynawowie i Polacy rozpoczynają naukę w szkole zasadniczo w wieku 7 lat (polscy uczniowie, którzy rozpoczęli naukę jako 6-latki, jeszcze nie dotarli do gimnazjum i sądząc po projekcie nowelizacji ustawy o systemie oświaty, już nie będą mogli przekonać się na własnej skórze, czy gimnazjum było dobrym pomysłem), Niemcy w wieku 6 lat, a Brytyjczycy – 5 lat.