Analizowe TrIKi

Jak analizować teksty pisane?

Gdy mamy do czynienia z tekstem pisanym, na początku musimy rozstrzygnąć, czy reprezentuje on epikę, lirykę czy dramat. Od tego bowiem zależy cały ciąg dalszych pytań prowadzących do analizy. Następnie należy określić konwencję literacką, czyli odpowiedzieć na pytanie: który zespół norm wypracowanych w danej epoce reprezentuje analizowany utwór? Mogą to być: klasycyzm, marinizm, sentymentalizm, romantyzm, realizm, naturalizm, impresjonizm, symbolizm, ekspresjonizm itp. Kolejne pytania zależą od rodzaju, do którego należy dany utwór. Jeśli mamy do czynienia z liryką, musimy odpowiedzieć na kilka następujących pytań:

• Kto występuje w tekście?
• Czym jest wiersz?
• Jaki sposób obrazowania występuje w wierszu?
• Jaki typ przeżyć występuje w wierszu?
• Jaki gatunek reprezentuje utwór?

Pierwsze pytanie wymusza określenie podmiotu lirycznego. Próbujemy dowieść: czy podmiot liryczny uzewnętrznia swoje przeżycia i przedstawia świat wewnętrzny (wtedy mówimy o liryce bezpośredniej), czy podmiot liryczny chowa się za opisem i jego refleksję poznajemy przez konstrukcję świata przedstawionego (wtedy mówimy o liryce pośredniej), czy podmiot liryczny jest konkretną postacią, a jej słowa możemy przypisać autorowi (wtedy mówimy o liryce maski), czy podmiot liryczny nie może być identyfikowany z autorem (wtedy mówimy o liryce roli), czy podmiot liryczny jest indywidualny, czy zbiorowy?
Aby w pełni odpowiedzieć na pytanie, kto występuje w tekście, należy określić jeszcze bohatera lirycznego, czyli osobę, o której się mówi w wierszu, i adresata lirycznego, czyli osobę, do której jest skierowana wypowiedź podmiotu lirycznego. Kolejne, ważne pod kątem analizy, pytanie brzmi: czym jest wiersz? Aby na nie odpowiedzieć, należy zwrócić...