Zaułki i zakamarki
literacki spacer po mieście w szkole podstawowej

Wydaje się, że wielopłaszczyznowość zagadnienia znajduje swoje odzwierciedlenie w edukacji polonistycznej, w której miasto niejednokrotnie staje się przedmiotem uczniowskich refleksji i analiz. Wiele utworów zalecanych dla szkół ponadgimnazjalnych przez podstawę programową wykorzystuje ten motyw. Dla zrozumienia złożoności pojęcia miasta istotne jest odwoływanie się do tego motywu także na wcześniejszych etapach edukacji – począwszy od szkoły podstawowej.

W drugim etapie edukacyjnym kontekstem, do którego najczęściej nawiązują nauczyciele, jest kontekst doświadczeń osobistych dziecka. W odwołaniu do własnych przeżyć uczeń ma dostrzec żywotność i powtarzalność pewnych motywów literackich. Wprowadzając uczniów w dyskusję na temat znaczenia miasta w kulturze, naturalne wydaje się zatem wyjście od obserwacji świata, w którym dzieci na co dzień przebywają. 

Celem zaproponowanych przeze mnie zajęć jest zapoznanie uczniów z motywem miasta, ukazanie przestrzeni miejskiej jako miejsca akcji powieści i bohatera tekstów literackich. Lekcja ma służyć także zainteresowaniu dzieci tematem i zachęceniu do refleksyjnego spojrzenia na swoje środowisko życia. W założeniu nie tyle wprowadza ono termin „miasto” (który prawdopodobnie w dydaktyce polonistycznej byłby mało użyteczny), ile rozpoczyna proces kształtowania pojęcia miasta, zakładający wielopłaszczyznową analizę zagadnienia. 

Konspekt został napisany z myślą o uczniach pochodzących z miasta, jednak po niewielkiej modyfikacji można go dopasować do potrzeb dzieci mieszkających na terenach wiejskich. Zaproponowane metody i formy pracy mają służyć zaktywizowaniu uczniów i wykorzystaniu ich ciekawości poznawczej.

Temat: Zaułki i zakamarki – literacki spacer po mieście

Klasa: IV 
Dział: kształcenie literacko-kulturowe
Czas: 90 minut        

Cel ogólny:

• Rozwijanie umiejętności analizy i interpretacji tekstów kultury.

Cele szczegółowe:
Uczeń:

• Odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych (I 2.6.)
• Wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte) (I 2.7.)
• Wyraża swój stosunek do postaci (II 1.3.)
• Uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi na temat; prezentuje własne zdanie i uzasadnia je (III 1.8.)
• Operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie skoncentrowanym przede wszystkim wokół tematów: dom, rodzina, szkoła i nauka, środowisko przyrodnicze i społeczne) (III 2.7.)

Metody:

• Pogadanka heurystyczna
• Ćwiczenia przedmiotowe
• Mapa myśli
• Gry dydaktyczne

Formy:

• Praca klasy pod kierunkiem nauczyciela
• Praca grupowa
• Praca samodzielna

Materiały i wyposażenie:

• Krzyżówka (dla każdego dziecka)
• Karta pracy – mapa myśli (jedna dla każdej grupy)
• Fragment książki M. Musierowicz McDusia (dla każdego ucznia)
• Fragment mapy Poznania (dla każdego ucznia)

Przebieg lekcji:

I. Część wstępna:

1. Uczniowie otrzymują krzyżówkę. Zadaniem dzieci jest zgadnąć, z jakiej miejscowości pochodzi prezentowany przez nauczyciela zabytek:

• Zamość,
• Katowice, 
• Kraków, 
• Warszawa, 
• Toruń,
• Poznań.

W przypadku trudności nauczyciel pyta, jak dzieci mogą dotrzeć do potrzebnych informacji – np. korzystając z Internetu. (10 minut)

2. Uczniowie rozmawiają o haśle krzyżówki (miasto). Nauczyciel zadaje pytania:

• Jakie miasta szczególnie lubicie?
• Jak można odróżnić miasto od wsi? Dlaczego czasem nie jest to łatwe? (5 minut)

3. Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć.
4. Uczniowie zapisują temat: Zaułki i zakamarki – literacki spacer po mieście. (2 minuty)

II. Część główna:

1. Nauczyciel prosi uczniów, by wyobrazili sobie, że odwiedza ich daleki krewny, który nigdy nie był w ich rodzinnym mieście. Dzieci odpowiadają na pytania:

• Jakie miejsca chętnie pokazałbyś gościowi? Dlaczego?
• Jakich miejsc nie chciałbyś pokazać? Z jakiej przyczyny? (8 minut)

2. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy (uczniowie losują fragmenty nazw miast z krzyżówki – zadaniem dzieci jest utworzenie całej nazwy i jednocześnie połączenie się w grupy). Uczniowie mają zaprezentować ważne dla nich miejsca w mieście za pomocą mapy mentalnej. Dzieci otrzymują częściowo wykonaną mapę myśli, uzupełniają ją w grupach. Nauczyciel zachęca, by wzbogacić mapę symbolami kojarzącymi się z wypisanymi miejscami. (25 minut)
3. Wybrani przedstawiciele poszczególnych grup prezentują swoje prace. Nauczyciel zwraca uwagę na powtarzające się miejsca oraz na propozycje pojawiające się tylko raz. Pyta:

• Dlaczego tak jest, że wasze prace się różnią, mimo że opisujecie to samo miasto?
• Jakie miejsca są dla was osobiście szczególnie ważne, wiążą się ze wspomnieniami?
• Czy miasto jest dobrym miejscem dla akcji powieści? Dlaczego?
• Jakie znacie książki, których akcja dzieje się w mieście? (10 minut)

4. Nauczyciel zaprasza uczniów do literackiej podróży po Poznaniu. Uczniowie odczytują głośno fragment powieści M. Musie...