W świecie wartości poniżonych
O (niektórych) wierszach Andrzeja Bursy

Temat: POLECAMY	W świecie wartości poniżonych. O (niektórych) wierszach Andrzeja Bursy
Czas trwania zajęć:	dwie jednostki lekcyjne
Słowo wstępne:	Lekcję należy przeprowadzić bezpośrednio po zajęciach wprowadzających w problematykę poezji Andrzeja Bursy, na których uczniowie poznają niezbędne dla zrozumienia twórczości poety konteksty – tło historyczne oraz uwarunkowania społeczne lat 50. XX wieku. Wskazane jest, aby uczniowie poznali i przedyskutowali przynajmniej dwa teksty poety, na przykład wiersz Sobota lub Z gier i zabaw dziecięcych.
Cele ogólne:	próba rozpoznania filozofii twórczej Andrzeja Bursy, powtórzenie i utrwalenie wiadomości o wybranych postaciach literackich oraz twórcach z poszczególnych epok, powtórzenie wiadomości o kontekstach pomagających poszerzyć pole interpretacyjne tekstów
Cele operacyjne:	uczeń lokalizuje twórczość Andrzeja Bursy w kontekście przemian zachodzących w polskiej kulturze oraz historii po II wojnie światowej, uczeń poznaje cechy charakterystyczne poezji Andrzeja Bursy, uczeń odczytuje ze zrozumieniem tekst utworu literackiego oraz umie odkryć jego sens, uczeń umiejętnie komentuje wybrane teksty z punktu widzenia obcych Bursie idei oraz postaw życiowych, uczeń zabiera głos w dyskusji na temat sposobów wyrażania przez poezję postawy wobec świata i człowieka
Metody i formy pracy:	indywidualna praca z tekstem, dyskusja, mini wykład

 

Przebieg zajęć 

Faza wstępna:

• Nauczyciel prezentuje uczniom sześć wybranych wierszy Andrzeja Bursy (zał. 1): Dno piekła, Języki obce, Miłość, Pantofelek, Poeta oraz Dyskurs z poetą. Każdy z tych wierszy jest wydrukowany i umieszczony w widocznym miejscu klasy (przyklejony do ściany lub przypięty do tablicy). Uczniowie swobodnie chodzą po klasie, czytają wiersze.
• Pierwszym zadaniem będzie próba odpowiedzi na pytanie o wartość/motyw, z którym Bursa wchodzi w dyskusję. Uczniowie, „uzbrojeni” w samoprzylepne żółte karteczki, przyklejają nad wybranym wierszem informację o odkrytej wartości.

Sugerowane odpowiedzi to:
■  Dno piekła – społeczeństwo,
■  Języki obce – edukacja,
■  Miłość – miłość, uczucia,
■  Pantofelek – stosunki społeczne,
■  Poeta – tradycja literacka, cierpienie,
■  Dyskurs z poetą – funkcje poezji/sztuki.

Ogniwo centralne lekcji

• Nauczyciel zarysowuje uczniom następującą sytuację edukacyjną: Wyobraźcie sobie, że znaleźliście w Internecie następujące wiersze Andrzeja Bursy i macie możliwość skomentowania ich. Każdy z Was może umieścić (przykleić, przypiąć) jeden komentarz do jednego wybranego wiersza oraz jeden komentarz do dowolnego komentarza, który ktoś już wcześniej napisał. Pomogą Wam w tym przygotowane kartki (zał. 2).

Komentować możecie jednak nie w swoim własnym imieniu, ale jako jedna z zaproponowanych postaci (zał. 3), ktoś z bohaterów literackich lub autorów. Wasze komentarze powinny spełniać trzy warunki, a zatem muszą:
■  odnosić się do tekstu wiersza lub do komentarza dotyczącego tekstu wiersza,
■  być wyrazem krytycznego spojrzenia na tekst z punktu widzenia wybranego bohatera literackiego lub pisarza,
■  respektować zasady etykiety językowej.

• Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy (zał. 2) Główna część lekcji opiera się na pracy uczniów z wybranymi tekstami wierszy oraz na krytycznej lekturze komentarzy uprzednio umieszczonych pod tekstami wierszy. Uczniowie nie powinni się spieszyć i muszą w pełni respektować narzucone im warunki – muszą pamiętać o rolach, w które się wcielają, oraz o wartościach, jakie reprezentują, przyjmując tożsamość wybranej postaci. Nauczyciel powinien zarezerwować przynajmniej 20–30 minut na wykonanie tego zadania.
• Uczniowie mogą zrezygnować z zaproponowanych im przez nauczyciela bohaterów lub autorów i znaleźć inną postać, w imieniu której będą się wypowiadać. Wskazane jest oczywiście sięganie do postaci pochodzących z literatury poznawanej podczas zajęć szkolnych.
• Po wykonaniu zadania nauczyciel odczytuje poszczególne komentarze i ocenia ich wartość merytoryczną. Najwartościowsze komentarze będą odnosić się do zarysowanych na początku lekcji głównych idei wierszy oraz będą w rzeczowy sposób podejmowały dyskusję z samymi komentarzami poprzednich czytelników wierszy.
• Nauczyciel zdradza „filozofię” właśnie przeprowadzonego ćwiczenia – wcielenie się w postać literacką, będącą sumą określonych idei i wartości, powinno ukierunkować uczniowską ocenę przeczytanego tekstu, a także ułatwić wyrażenie „własnego” zdania.

Ogniwo końcowe lekcji

• Nauczyciel zadaje pytanie dotyczące stosunku Andrzeja Bursy do wartości przypisanych jego wierszom:

■  czy postawa Andrzeja Bursy jest obronna czy agresywna?
■  przed czym się może bronić, a co może atakować jego poezja?
■  jaki jest stosunek Bursy do wartości, którymi zajmowała się literatura poprzednich epok literackich? Z czego on może wynikać? (Realia, w              jakich żył poeta? Choroba?).

• Wypowiedzi uczniów powinny krążyć wokół prób definicji takich wartości, jak: cynizm, nihilizm, ironia, a także podkreślać wyraźny u poety bunt i zakamuflowaną potrzebę obcowania z pięknem.
• Pracą domową powinna być interpretacja wybranego tekstu Andrzeja Bursy z uwzględnieniem kontekstów potrzebnych do pełnego zrozumienia utworu – na przykład kontekstu historycznego, biograficznego, literackiego itp.

Załącznik 1.

Dno piekła

Na dnie piekła 
ludzie gotują kiszą kapustę i płodzą dzieci 

mówią; piekielnie się zmęczyłem 

lub: piekielny dzień miałem wczoraj 
Mówią: muszę się wyrwać z tego piekła 
i obmyślają ucieczkę na inny odcinek 
...