Ocenianie wypowiedzi ustnych

Językowe komunikowanie się ma dwie odmiany – mówioną i pisemną. Niniejszy artykuł jest poświęcony tej pierwszej i zogniskowany na ocenianiu wypowiedzi ustnych, które mogą mieć charakter monologowy lub dialogowy. W pierwszym przypadku uczeń wypowiada się, nie wchodząc z nikim w interakcję językową (może to być np. rozbudowana odpowiedź na pytanie nauczyciela, relacja z wydarzeń, prezentacja zagadnienia), w drugim – jego wypowiedź stanowi część językowej struktury dwu- lub wielogłosowej (tak jest w przypadku udziału w dialogu, dyskusji czy debacie). 

Jak zatem oceniać wypowiedzi ustne, aby nasze oceny nie tylko były zobiektywizowane, lecz także dały się stosować w sposób w miarę nieskomplikowany, a w działaniu zwrotnym pozytywnie wpływały na proces kształcenia? Proponujemy, aby ustne wypowiedzi monologowe uczniów j oceniać zgodnie z kryteriami mającymi postać czterech pytań:

• Czy wypowiedź jest na temat?
• Czy wypowiedź jest pełna?
• Czy wypowiedź jest spójna?
• Czy wypowiedź jest poprawna językowo i stylistycznie?

W przypadku wypowiedzi dialogowej warto dodać jeszcze kryterium odnoszące się do etykiety językowej:

• Czy uczeń respektuje zasady grzeczności językowej?

Mówiąc o ocenie, mamy na myśli zarówno tradycyjny sposób rozumienia tego pojęcia jako stopnia szkolnego wartościującego daną wypowiedź poprzez hierarchiczne przyporządkowanie jej standardowego symbolu liczbowego (1, 2, 3, 4, 5, 6) lub słownego (niedostateczna, dopuszczająca, dostateczna – itd.), jak i komentarz słowny o charakterze informacji zwrotnej odnoszącej się do spełnienia przez uczniowską wypowiedź wymienionych wyżej kryteriów. Pierwszy sposób jest łatwiejszy w stosowaniu, co jest jego niewątpliwą zaletą, zwłaszcza gdy oceny trzeba formułować na bieżąco, gdy nauczyciel ma mało czasu do namysłu. Metoda ta ma jednak niewielką wartość dydaktyczną. Z formułki: „wypowiedź dostateczna” niewiele wynika w odniesieniu do oceny jakości wypowiedzi i nic – co do dalszego sposobu uczenia się. W każdej sytuacji warto więc stopień szkolny uzupełnić komentarzem dydaktycznym odnoszącym się do poszczególnych kryteriów, a w niektórych sytuacjach – zrezygnować ze stawiania stopni na rzecz samego komentarza. Żeby ułatwić ten proces, omówimy poszczególne kryteria.

Czy wypowiedź jest na temat?

Temat to główna myśl, zagadnienie, problem, wokół których powinna być zorganizowana cała wypowiedź. Wypowiedź zgodna z tematem to wypowiedź, której myśl przewodnia nawiązuje do tematu, a wszystkie elementy treści się z nią wiążą. Mówienie na temat to inaczej mówienie do rzeczy, zatem...