Ocenianie prac pisemnych – wypowiedzi argumentacyjnych

Argumentowanie przyjętego stanowiska jest umiejętnością złożoną:  wymaga przeprowadzenia wewnętrznej analizy zagadnienia postawionego w temacie, a następnie dokonania selekcji materiału wspierającego przyjętą tezę. Kolejną czynnością jest uporządkowanie wybranych aspektów zebranego materiału w odpowiedniej hierarchii, co oznacza kolejność przeanalizowania argumentów i ustalenia ich wartości merytorycznej, a także obszaru, do jakiego odnoszą się ich siły przekonywania itd. Jest to operacja myślowa o charakterze problemowym, jest sprawdzian nie tylko z logiki, ale również z elastyczności myślenia, dokonywania syntezy posiadanej wiedzy i doświadczeń oraz rozległości myślenia niezbędnej do ogarnięcia zjawiska, które zostało sprecyzowane w temacie. Umiejętność argumentowania łączy się także z chęcią przekonania odbiorców o słuszności zaprezentowanego stanowiska, wyzwala więc bodźce natury emocjonalnej czy ambicjonalnej, które skłaniają do zorganizowania argumentacji z punktu widzenia jej skuteczności. Nadanie wypowiedzi argumentacyjnej tego właśnie waloru, praca (myślowa, językowa) nad retorycznym ukształtowaniem argumentacji jest ważnym aspektem samodzielnej aktywności myślowej. W istocie trudno wyobrazić sobie działanie intelektualne, które by ową aktywność wyrażało (sprawdzało) lepiej czy też bardziej precyzyjnie niż właśnie argumentowanie. 

Umiejętność argumentowania rozwijana jest od pierwszych klas szkoły podstawowej – na przykład wtedy, kiedy uczniowie są proszeni o uzasadnienie odpowiedzi udzielonych ustnie lub pisemnie, podczas dyskusji i debat czy w takich formach gatunkowych, jak recenzja i charakterystyka. W podstawie programowej tworzenie „tekstu o charakterze argumentacyjnym” zostało zapisane w wymaganiach dla uczniów kończących klasę szóstą, a rozprawki – klasę ósmą. Wypowiedź argumentacyjna stanowi również zasadniczą formę, której wymagamy podczas pisemnego egzaminu maturalnego – na poziomie podstawowym uczeń ma napisać rozprawkę problemową lub interpretacyjną, na poziomie rozszerzonym – wypowiedź argumentacyjną lub interpretację porównawczą, którą należy uznać za typ tekstu argumentacyjnego. 

O ile opracowanie tematu wypowiedzi argumentacyjnej wymaga zastosowania prostych zasad, takich jak sformułowanie rzeczywistego problemu, który otwiera przed uczniem drogę do refleksji na interesujący go temat i daje możliwość wyboru stanowiska czy wskazanie koniecznych odwołań (np. liczby tekstów, do których piszący powinien nawiązać w rozprawce), o tyle ocenianie tej formy wypowiedzi jest zadaniem niełatwym i prowokującym do dyskusji. Jak sprawić, żeby ocena rozprawki stanowiła precyzyjną i zrozumiałą informację dla ucznia? Którą metodę oceniania wybrać, aby dawała ona obiektywny obraz możliwości intelektualnych i stylistycznych oraz wiedzy merytorycznej?

W przypadku oceniania szkolnego sprecyzowanie kryteriów (czyli tego, jaki rodzaj czynności ucznia oceniamy) oraz wymagań (jaki poziom realizacji tych czynności nas zadowala) to sprawa kluczowa. Sformułowanie kryteriów oceny rozprawki i sposób ich zastosowania wiążą się z wyborem jednego z trzech podejść do oceniania: analitycznego, holistycznego lub mieszanego, które łączy oba zasadnicze podejścia. Przyjrzyjmy się każdemu z nich oraz ich możliwym skutkom dydaktycznym. 

Podejście analityczne opiera się na analizie uczniowskiej pracy i mie...