Co to jest dobro?
Scenariusz lekcji dla klasy I szkoły ponadpodstawowej

Cel lekcji – zrozumienie przez uczniów pojęć„wartość” i „norma”, w szczególności„wartość etyczna” i „norma etyczna” oraz różnicy pomiędzy „wartością” a „cechami” i „postawami”.

Kryteria sukcesu edukacyjnego ucznia:
Uczennica/uczeń po lekcji będą potrafić:

• samodzielnie zdefiniować pojęcia „wartości” i „normy”,
• odróżniać „wartość” od „cech” i „postaw”,
• podać przykłady: cech charakteru/działania, postaw, norm etycznych, realizacji wartości etycznej.

Przebieg zajęć

Faza lekcji  (czas)	Czynności nauczyciela	Czynności uczniów (czas)	Materiały dla uczniów;  formy pracy
Faza wstępna (10 min)	Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy i prosi, by wstali z miejsc, podeszli do zawieszonych na ścianach arkuszy oraz hasłowo odpowiedzieli na pytania, które się na nich znajdują; po 2 min prosi, by grupy zamieniły się stanowiskami i uzupełniły odpowiedzi w arkuszu, do którego podeszli; powtarza to przy kolejnych dwóch arkuszach, by każda grupa mogła podejść  do każdego arkusza	Uczniowie podchodzą do arkuszy na ścianach, wpisują odpowiedzi	Środki: przygotowane wcześniej arkusze z pytaniami, pisaki; forma: grupowa (grupy kilkuosobowe)
Faza właściwa lekcji (30 min)	Nauczyciel prosi o ciche przeczytanie tekstu: „Wieloznaczność pojęcia wartości”. Nauczyciel prosi o dopisanie trzech synonimów/wyrażeń bliskoznacznych dla pojęć: cecha, postawa, norma. Nauczyciel prosi o samodzielne zdefiniowanie pojęcia „wartość”. Nauczyciel wprowadza do lektury fragmentu Obrony Sokratesa Platona: krótko przybliża sylwetki Platona i Sokratesa oraz przedstawia kontekst obrony Sokratesa – oskarżenie i wyrok. Nauczyciel czyta na głos fragment Obrony Sokratesa Platona. Nauczyciel prosi o wykonanie zadań do tekstu	Uczniowie czytają (5 min). Uczniowie dopisują, uzgadniają w parach (ławkach), wskazani przez nauczyciela odczytują swoje odpowiedzi (5 min). Uczniowie definiują, konsultują definicje w parach (ławkach), wskazani przez nauczyciela odczytują swoje odpowiedzi  (5 min).  Uczniowie słuchają (5 min). Uczniowie w parach (ławkach) wykonują zadania (3 min na wykonanie każdego zadania, następnie wskazani przez nauczyciela odczytują swoje odpowiedzi – 2 min)	Fragment tekstu: „Wieloznaczność pojęcia wartości” dla każdego ucznia; forma indywidualna. Karta odpowiedzi z wpisanymi pojęciami: „cecha”, „postawa”, „norma” i polem do wpisania synonimów; forma indywidualna i grupowa (praca w parach). Zeszyt; forma indywidualna  i grupowa (praca w parach). Fragment Obrony Sokratesa Platona dla każdego ucznia; forma indywidualna. Karta zadań z zadaniami do tekstu dla każdego ucznia; forma grupowa (praca w parach)
Podsumowanie (5 min)	Nauczyciel przypomina znaczenia pojęć: „cecha”, „postawa”, „norma”, „wartość” oraz informuje o tym, że Sokrates po ogłoszeniu wyroku – mimo możliwości ucieczki z Aten przy pomocy uczniów – wykonuje sam na sobie wyrok śmierci przez wypicie cykuty. Prosi o sformułowanie krótkiego pisemnego uzasadnienia odpowiedzi na pytanie, czy ta postawa jest wartościowa etycznie. Prosi, by w odpowiedziach określić cechy charakteru i postawę Sokratesa, w których ta wartość się ujawnia, oraz normy etyczne, które w ten sposób filozof realizował	Uczniowie formułują krótkie pisemne uzasadnienie odpowiedzi na pytanie nauczyciela	Zeszyt; forma indywidualna

 

Materiały do lekcji:

• Arkusze szarego papieru do powieszenia na ścianach z pytaniami:
  • Co to jest wartość (z czym wam się kojarzy)?
  • Co to jest norma? (z czym wam się kojarzy)?
  • Co to jest cecha charakteru/działania człowieka (z czym wam się kojarzy)? 
  • Co to jest postawa człowieka (z czym wam się kojarzy?)
• Fragment tekstu A. Kalbarczyka „Wieloznaczność pojęcia wartości” (całość dostępna na stronie internetowej czasopisma).

Wieloznaczność pojęcia wartości

I Nieporozumienia związane z pojęciem wartości

Wobec pojęcia wartości narosło wiele nieporozumień – zwłaszcza dlatego, że w słowniku potocznym wartości obejmują znaczenia, które w sensie ścisłym wartościami nie są. W szczególności do pojęć tych należą:

• cechy (właściwości, atrybuty) przedmiotów (dóbr): cechy przedmiotów to ich jakości dotyczące ukształtowania przedmiotów (formalne, strukturalne), ich zawartości (materiału, treści), stosunku do innych przedmiotów (podobieństwa) i inne. Cechy są mylone z wartościami, ponieważ niektóre jakości przedmiotów mają znaczenie aksjologiczne (są aksjologicznie walentne), tzn. ich występowanie/współwystępowanie wpływa na ujawnienie się wartości, np. kolorystka obrazu ma wpływ na jego wartość estetyczną, ale sama w sobie taką wartością nie jest, tzn. nie jest wartością to, jak kolorowy (niekolorowy, różnokolorowy, jednokolorowy itp.) jest obraz;
• postawy: to trwałe dyspozycje do realizowania przez ludzi określonych działań; postawy są mylone z wartościami, ponieważ są powodem działań, które uznajemy za wartościowe (lub antywartościowe), np. postawa solidarności z innymi sprawia, że podejmujemy działania uznawane w kulturze europejskiej za wartościowe etycznie; postawy możemy podzielić ze względu na odniesienia do dóbr, których dotyczą, np. działania wobec innych (altruizm, empatia, solidarność, lojalność, honor, odpowiedzialność, egoizm, bezwzględność, miłosierdzie, współczucie, wyrozumiałość itp.), wobec siebie (skromność, pokora, samoograniczenie, egotyzm, megalomania itp.), wobec władzy (posłuszeństwo, samodzielność, niezależność, anarchizm, bunt itp.), wobec własnego państwa (patriotyzm, kosmopolityzm, nacjonalizm, szowinizm itp.), wobec przyjemności (hedonizm, ascetyzm itp.), wobec wiedzy (ciekawość, dociekliwość itp.), wobec pracy (zaangażowanie, rzetelność, systematyczność, odpowiedzialność), wobec religii (ateizm, indyferentyzm, agnostycyzm, teizm, fideizm, fanatyzm, fundamentalizm) itd.; 
• warunki: warunki to okoliczności, w których dokonują się ludzkie działania, np. wolność (fizyczna, psychiczna, polityczna) czy równość (społeczna, polityczna) są warunkami dla podejmowania przez ludzi różnego rodzaju aktywności (wobec innych, siebie, aktywności twórczej, poznawczej i inne); warunki są mylone z wartościami, ponieważ mają wpływ na ujawnienie się wartości etycznych w działaniach czy wartości estetycznych lub poznawczych (w wytworach działań twórczych lub poznawczych), np. zachowanie godności osobistej w warunkach niewoli fizycznej w kulturze europejskiej uznawane jest za przejaw wartości etycznych; innym powodem nieporozumień jest to, że pewne warunki (np. wolność czy równość) są pożądane jako stany cenne dla człowieka ze względu na jego działania – z tego powodu dążenia do zapewnienia takich pożądanych warunków są uznawane za przejawy wartości etycznych, np. walka o wolność, zabieganie o równość społeczną czy polityczną czy dążenie do upowszechnienia edukacji.

Odrębnego wyjaśnienia wymaga pojęcie (…):

• normy – twierdzenia o charakterze nakazowym/zakazowym (czyń tak, a nie inaczej; twórz tak, a nie inaczej; poznawaj tak, a nie inaczej itp.), przyjęte w poszczególnych kulturach w związku z rozumieniem w nich wartości oraz z występującymi w tych kulturach systemami wartości; np. normą etyczną w kulturze islamskiej jest obowiązek udzielania jałmużny biednym, co oznacza, że w czynie udzielenia pomocy biednemu każdorazowo ujawniają się w tej kulturze wartości etyczne, odmowa jej udzielenia każdorazowo prowadzi zaś do realizacji antywartości etycznych, np.: stosowanie żywych, zróżnicowanych kolorów w polskiej kulturze ludowej uznawane jest za podstawę ujawniania się wartości estetycznych w sztukach plastycznych.

II Wartości w sensie ścisłym

Wartości w sensie ścisłym są tym, co ujawnia się w dobrach jako ich szczególna właściwość (ale nie cecha, jakość przedmiotu), sprawiając, że dobra te uznajemy za cenne...