Science-fiction – ignorować czy wykorzystywać w edukacji polonistycznej?

Film kreatorem masowej wyobraźni

Spektakularne sukcesy kina science-fiction, a zwłaszcza jego odmiana, jaką jest cyberpunk, świadczą o tym, że to gatunek dynamicznie rozwijający się, trwale znajdujący swe miejsce w przestrzeni zainteresowań widzów, wśród których są nasi uczniowie. Do kanonu kinowego przeszły takie dzieła jak chociażby: Łowca androidów, Matrix, Terminator, Pamięć absolutna, Obcy, Gwiezdne wojny, Ja, robot, Ronin, Robocop, Star Trek, Avatar. 
O randze tego typu filmów świadczą nie tylko ich kasowe sukcesy, ale i zdobyte prestiżowe nagrody. Jeśli sięgniemy tylko do ostatnich lat bytowania gatunku w masowym odbiorze, znajdziemy takie arcydzieła, jak: Incepcja w reżyserii Christophera Nolana (w 2011 roku Oscary za: efekty specjalne, zdjęcia, dźwięk; BAFTA za scenografię i dźwięk; Saturn za najlepszy film s-f, za reżyserię, scenariusz, muzykę, efekty specjalne, Czeski Lew i David di Donatello za najlepszy film zagraniczny), Interstellar w reżyserii tegoż Nolana (w 2015 roku Oscary za: efekty specjalne, Złoty Glob za muzykę, BAFTA za efekty specjalne, Saturn za najlepszy film s-f, Critics’ Choice za najlepszy film s-f) czy wreszcie x Machina
w reżyserii i według scenariusza Alexa Garlanda(w 2016 roku nominacje do Oskarów, Złotych Globów, Nagrody BAFTA, Europejskiej Nagrody Filmowej, m.in. za: najlepszy scenariusz, efekty specjalne, reżyserię, role aktorskie, w 2015 nagrody Critics’ Choice za najlepszy film s-f, Stowarzyszenia Krytyków Filmowych z Los Angeles za najlepszy film niezależny roku). 

Warto przyjrzeć się fabułom tych trzech tekstów filmowych. Incepcja opowiada o ingerowaniu w ludzki umysł dzięki zaawansowanej technologii umożliwiającej wpływ na marzenia senne. Pozwala to zarówno na pozyskiwanie danych, jak i wprowadzanie nowych, manipulowanie nie tylko poszczególnymi osobami, ale i całymi korporacjami. W filmie Interstellar – na skutek zmian klimatycznych – byt ludzi na Ziemi zmierza ku zagładzie. Naukowcy z NASA odkrywają tunel czasoprzestrzenny, który umożliwia podróż międzygwiezdną, daje nadzieję na znalezienie nowego domu. Podstawą przetrwania gatunku okazują się miłość oraz wiara w ludzki rozum jako antidotum na przedmiotowe i mechaniczne traktowanie ludzi przez naukowe instytucje. Ex Machina przedstawia historię programisty, który na polecenie szefa wielkiej korporacji testuje sztuczną inteligencję (humanoidalnego robota) i nie wie, że sam jest przedmiotem dość niebezpiecznego eksperymentu. 

Co łączy te trzy filmy? Generalnie – strach przed przyszłością, w której Ziemia przestaje być bezpiecznym schronieniem, obawa przed kontrolą, sterowaniem i manipulacją, ingerencją w prywatność, stawianie pytań o skutki powołania do istnienia sztucznych bytów i zasady regulujące relacje pomiędzy nimi a ludźmi. Co różni? Incepcja i Ex Machina wieszczą „upadek społeczeństwa pod wpływem rosnącej informatyzacji, prowadzącej do zaniku więzi społecznych i coraz większej kontroli państwa nad obywatelem”1, natomiast Interstellar daje nadzieję na zwycięstwo ludzkiej indywidualności i solidarności...