Na krawędzi ruchu… śmierć? Dramat iluzji i deziluzji. Strategie narracyjne w Lalce Wojciecha Jerzego Hasa (1968)

Ryc. 1. Kadr z filmu Lalka (domena publiczna)

Tematem proponowanych zajęć dla uczniów szkół średnich będzie dialektyka iluzji i deziluzji, którą udało się zwizualizować w 1968 roku Wojciechowi Jerzemu Hasowi w adaptacji Lalki Bolesława Prusa. Szczegółowym przedmiotem analizy będą różne strategie artystyczne stosowane przez reżysera w adaptacji powieści z 1889 roku, aby ustanowić związek między formalnymi aspektami filmu a jego treścią narracyjną. Te dwa elementy współdziałają w kierunku bardziej ogólnej diagnozy kulturowej dotyczącej nowoczesności i sposobów opowiadania o niej przez Hasa. Celem będzie odpowiedź na pytanie: czy strategie wizualne i narracyjne stosowane przez reżysera istotnie głoszą nieufność wobec jakiejkolwiek formy postępu? Czy to właśnie ta nieufność oddziela go od dominującego paradygmatu polskiego kina powojennego, zajętego historią pojmowaną jako liniowa sekwencja zdarzeń zorientowanych na cel?[1]

Wsetną rocznicę urodzin Wojciecha Jerzego Hasa (1925–2025) Senat Rzeczypospolitej Polskiej oddał hołd temu reżyserowi i ustanowił rok 2025 jego rokiem[2]. Jest to wszak jeden z bardziej niezwykłych twórców filmowych XX wieku. Choć nigdy nie należał do reżyserów najbardziej medialnych, to jednak znany jest miłośnikom kina na całym świecie. Widzom imponuje jego nietuzinkowy dorobek, do którego należy przede wszystkim czternaście pełnometrażowych filmów fabularnych. Najbardziej znane to adaptacje równie oryginalnych jak ich ekranizacje tekstów literackich. Warto na pewno pamiętać o takich filmach, jak Pętla (według Marka Hłaski), Pożegnania (adaptacja powieści Stanisława Dygata), Jak być kochaną (ekranizacja opowiadania Kazimierza Brandysa), Rękopis znaleziony w Saragossie (według Jana Potockiego), Lalka (adaptacja powieści Bolesława Prusa) czy Sanatorium pod klepsydrą (inspirowane opowiadaniami Brunona Schulza)[3]. 
Lata pracy zaowocowały nie tylko wybitnymi ekranizacjami literatury, ale także współpracą tego reżysera z aktorami tej klasy co m.in. Zbigniew Cybulski, Barbara Krafftówna czy Gu...