Miękko, twardo, z jotą czy bez?

Jak mówimy wyraz piasek?

Wydawałoby się, że wymowa wyrazów typu piasek, bieda, miasto, ziemia, armia nie powinna sprawiać trudności i zwykle tak jest. Mówimy bowiem powszechnie [p’jasek], [b’jeda], [m’jasto], [źem›ja], [arm’ja], czyli z asynchroniczną miękkością (również w wyrazach rodzimych), tj. z miękką spółgłoską wargową i z wyraźną jotą, która jest dobrze percypowana słuchem i uwidacznia się na obrazach elektroakustycznych. Badania wykazują, że jota w wyrazach typu bies trwa nawet dłużej niż nagłosowe [j] na przykład w wyrazie jest (Łobacz, 2002, s. 199, za: Osowicka-Kondratowicz 2016, s. 150–151). Ponadto między miękką spółgłoską wargową a wydzieloną jotą odnotowuje się spadek intensywności, 
co wyodrębnia jotę, przez co jest ona jeszcze lepiej słyszalna. (Sawicka i Grzybowski, 1999, s.18–47, za: Osowicka-Kondratowicz 2016, s.150–151). Dowodów na istnienie joty po miękkiej wargowej dostarczają też analizy mowy nagranej wstecz. W badaniach eksperymentalnych L. Dukiewicz logatomy typu pie odsłuchiwane od końca do początku były percypowane jako [ej p] (por. Dukiewicz, 1958, za: Osowicka-Kondratowicz, 2016, s.151). Skarbnicą przykładów wymowy asynchronicznej miękkich wargowych są też zeszyty uczniów klas początkowych bądź dzieci z dysleksją rozwojową, które zapisują literami to, co słyszą w wymowie otoczenia i własnej, np. biały jako *bjały. Również dzieci, które substytuują głoskę [j] na [l], np. [lak] zamiast [jak], w przypadku wypowiadania sekwencji PIV będą zamieniać jotę na [l] po głosce wargowej, np. pies [ples] zamiast [p’jes].

Choć dziś większość autorów (por. np. Dukiewicz 1995, Sawicka, 1995, Tambor, 2011; Dunaj, 2006; Osowicka-Kondratowicz, 2016, s. 150–151) uznaje asynchroniczną wymowę miękkich wargowych jako normatywną i powszechną, to wiedza ta nie jest wystarczająco rozpowszechniona. Co roku na ćwiczeniach z fonetyki języka polskiego część studentów studiów polonistycznych dowiaduje się, że inaczej mówi omawiane sekwencje, niż sama o tym myśli. Dowodem, który ostatecznie przeko...