Groteska nasza codzienna

Żyjemy w końcu w świecie, w którym powiodła się ta rewolucja, jaką opisywał Mrożek w Tangu – i choć wszystko wolno, to jednocześnie nic nie zaskakuje. Groteskowy świat podziemnej, nielegalnej Warszawy w powieściach Szczepana Twardocha nie budzi zdumienia. Groteskowe sceny przemocy w powieściach Joanny Bator kupujemy jako rodzaj kryminalnego tła. Groteskowe relacje między pacjentami w Psach ras drobnych Olgi Hund uznajemy za literacko przetworzoną opowieść o szpitalu psychiatrycznym. Groteskowe sceny walk między bojówkami bundowskimi i komunistycznymi w Stramerze Mikołaja Łozińskiego wydają nam się humorystyczną narracją o porachunkach między żydowską młodzieżą. Mogłabym te przykłady mnożyć w nieskończoność. „Bunt nie przemija. Bunt się ustatecznia”, pisał Grochowiak i wydaje się, że właśnie tak jest z potencjalnie wywrotowym ładunkiem groteski. Przycisk włączany wiele razy przestaje działać: a przycisk groteski uruchamia się bardzo często od czasu Schulza i Witkacego, za każdym razem bardzo intensywnie w okresach przesilenia, gdy groteska służy do wyrażenia niepokoju, jakiegoś poczucia dezintegracji świata. W polskiej prozie przeżywała swój renesans jeszcze w latach 90., dzisiaj zaś wydaje mi się mało twórcza. A przynajmniej ta groteska, która jest ewidentna, czytelna na pierwszy rzut oka. Bo prawdziwa groteska zeszła, jak sądzę, do podziemia. Chowa się w powieściach realistycznych i opisach scen codziennego życia.  

Groteska domowego reżimu

W powieści Tłuczki Katarzyny Wiśniewskiej mamy do czynienia z deformacją relacji rodzinnej: z takim opisem przemocy, który pozostaje całkowicie realistyczny, a działa dużo silniej niż wspomniani wyżej Bator czy Twardoch. Rodziną rządzi Wincenty – zastraszając najpierw żonę, potem córki, wreszcie wnuczkę. Wszystkie kobiety muszą mu usługiwać, poddawać się jego humorom, nielogicznym zasa...