Czytasz? Wygrywasz!
W jaki sposób wzbudzić w uczniach zainteresowania czytelnicze?

 

Czytanie jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, to jedna z najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w procesie kształcenia. Podstawa programowa określa, że zadaniem szkoły podstawowej jest wprowadzenie uczniów w świat literatury, ugruntowanie ich zainteresowań czytelniczych i wyposażenie w kompetencje czytelnicze potrzebne do krytycznego odbioru utworów literackich i innych tekstów kultury. Zadaniem szkoły jest również podejmowanie działań mających na celu rozbudzenie w uczniach zamiłowania do czytania i sprzyjanie zwiększeniu aktywności czytelniczej uczniów poprzez kształtowanie postawy dojrzałego i odpowiedzialnego czytelnika, przygotowanego do otwartego dialogu z dziełem literackim. Wysokie kompetencje czytelnicze wpływają na sukces uczniów w szkole, a w późniejszym życiu pozwalają pokonywać uczniom ograniczenia i trudności związane z mniej sprzyjającym środowiskiem społecznym.

Wzmacniając motywację czytelniczą uczniów, warto z nimi rozmawiać, a przed poleceniem konkretnej książki do czytania zawsze informować o tym, dlaczego akurat ten utwór wart jest lektury. Wiele jest korzyści, jakie daje nam czytanie. Oto najważniejsze powody, dla których warto sięgać po lekturę:

• Czytanie tekstu zwiększa aktywność nerwową mózgu, który jednocześnie uczy się i rozwija.
  Czytając, uruchamiamy m.in. obszary mózgu odpowiedzialne za wzrok, rozpoznawanie wyrazów, rozumienie tego, co czytamy, tworzenie mowy. Neurodydaktyka mówi także o neuronach lustrzanych, które uaktywniają się, gdy sami coś robimy lub gdy obserwujemy daną czynność u innej osoby. Głośne czytanie w szkole, zwyczaj wspólnych domowych lektur, dobry przykład czytającego rodzica czy nauczyciela to wzory warte docenienia w środowisku edukacyjnym dzieci. Czytanie tekstów literackich jest treningiem emocjonalnym, który pomaga dziecku rozeznać, nazwać i porządkować emocje, uczucia, naturę trudności w kontaktach z ludźmi. Ponadto wspiera rozwój inteligencji emocjonalnej i uczuć wartościowych społecznie i etycznie.
• Czytanie pozwala być bliżej ludzi.
  Jeśli dziecko przeżywa fabularne losy postaci literackich, zarówno pomyślne, szczęśliwe, jak i trudne, a czasem dramatyczne, to trenuje umiejętności empatyczne. 
• Czytanie sprawia, że więcej wiemy.
  Książka dla dzieci nadal jest ważnym źródłem wiedzy, z reguły rzetelnie opracowanym, coraz atrakcyjniej podającym informacje (wydawnictwa albumowe, książki edukacyjne, staranny, ciekawy poziom graficzny i edytorski książek dla młodych czytelników).
• Czytanie pomaga sprawniej mówić lepiej się komunikować.
  Czytanie i praca z tekstem literackim rozwijają kompetencje językowe i komunikacyjne, kształtują umiejętność wyrażania myśli, uczuć, emocji i ocen, tworzenia narracji o zdarzeniach. Dzieje się tak przede wszystkim wtedy, gdy język tekstu, jak mówią uczniowie, nie jest za trudny. Dlatego warto proponować im dobrą najnowszą literaturę.
• Czytanie pomaga znaleźć zakorzenienie w ojczystym języku i w kulturze.
  Czytanie pozwala konstruować tożsamość kulturową, porozumieć się z ludźmi wychowanymi w jednej kulturze, wzmacnia więzi międzypokoleniowe.
• Czytanie czyni człowieka nowoczesnym.
  Otwiera go na świat, na nowe źródła informacji i spotkania z ludźmi, rozwija kompetencje społeczne – umiejętność współdziałania i współpracy.

Sytuacje czytelnicze

Czytanie książek przez uczniów należy rozpatrywać w kontekście dwóch sytuacji czytelniczych, które mają różne uwarunkowania i stoją za nimi różne motywacje czytelnicze.

1. Pierwsza to czytanie poza obowiązkami szkolnymi, kierowane przede wszystkim własnym wyborem ucznia, jego indywidualnymi zainteresowaniami i potrzebami, ukształtowanymi w wyniku przyjmowania przez ucznia kulturowych wzorów praktyk czytelniczych w jego środowisku społecznym, przede wszystkim w rodzinie i w kręgach rówieśniczych. 
2. Druga sytuacja czytelnicza ulokowana jest w ramach obowiązku szkolnego, określana wymogami programu szkolnego i oczekiwaniami formułowanymi przez nauczyciela, aspiracjami edukacyjnymi i stosunkiem ucznia do lekcji języka polskiego. Na obydwie sytuacje czytelnicze mają wpływ indywidualne kompetencje językowe, poznawcze i kulturowe ucznia, motywacje czytelnicze, dostęp do książek i informacji o nich.

Nawyki czytelnicze

Na nawyki czytelnicze w dużym stopniu wpływa rodzina. Z badań wynika, że dzieci z rodzin o wyższym statusie społecznym, a tym samym większym kapitale kulturowym, znacznie chętniej same sięgają po lektury. Młodzież chętnie wspomina z dzieciństwa rytuał głośnego czytania książek. Konieczne wydaje się zatem propagowanie obyczajowości domowej, w której znaczną rolę odgrywa kontakt z książką. Komponenty postaw czytelniczych wskazują na płeć jako czynnik najbardziej je różnicujący. Dziewczęta częściej czytają książki poza szkołą, czytają ich więcej, są również bardziej 
obowiązkowe niż chłopcy w czytaniu lektur szkolnych, częściej wykazują pozytywny stosunek do czytania, ich motywacje czytelnicze są silniejsze. Nauczyciele powinni indywidualizować swoje podejście do uczniowskich motywacji czytelniczych. Szczególnie istotne jest rozróżnienie między postawami chłopców i dziewcząt. Lektury powinny być tak dobierane, żeby uwzględnić potrzeby i zainteresowania obu płci.

Każdy z nas postrzega świat w indywidualny sposób, każdy ma niepowtarzalną optykę. Po swojemu widzi, opisuje i przeobraża. Podobnie jest z czytaniem – każdy ma swoje upodobania, lubi określoną tematykę, a także sposób, czas i miejsce, gdzie czyta, a nawet czysto techniczną stronę, w tym takie szczegóły jak rodzaj i rozmiar czcionki. Nasze różnorodne nawyki czytelnicze nie sprawiają jednak, że możemy czytać tylko jedno i zawsze tak samo. Możliwość wyboru i dostosowania się do nowych warunków czytania także jest czymś naturalnym. 

Emocje zachęcają do czytelnictwa

Spotykamy oczywiście uczniów, którzy mają trudności z czytaniem, także poważne i zadawnione. Ich przyczyny i objawy mogą się różnić. Jednak niezależnie od tego, jak bardzo dynamika rozwoju jest naruszona, mamy co najmniej jedną rzecz, która łączy nas wszystkich: lgniemy do rzeczy przyjemnych, a unikamy nieprzyjemnych. W odróżnieniu tego pierwszego od drugiego prym wiodą emocje. I to one są kluczem także do świata czytelnictwa.

Zdarza się, że zanim uczniowie osiągną samodzielność w czytaniu, potrzebują pracy nad techniką, tempem i rozumieniem tekstu. Jeśli proces czytania sprawia im trudność, pojawia się naturalny opór. Chcąc pomóc uczniom w opanowaniu techniki i wyrobieniu motywacji do czytania, należy zadbać o dodatni ładunek emocjonalny. Można zastosować podstęp, tak aby uczniowie, czytając lub przygotowując się do czytania, nie wiedzieli, że biorą udział w procesie uczenia się. Można stworzyć takie ćwiczenia i zabawy, które dadzą im radość oraz wywołają zaangażowanie, i wkomponować w nie zadania wymagające czytania. Quizy,
memory obrazkowo-wyrazowe, grafy sylabowe, gry planszowe, odkrywanki, wyklejanki, komiksy… Wszystkie dzieci to lubią. Można też urozmaicać teksty obrazkami lub symbolami. Przyspieszają proces czytania i zwiększają szanse na odniesienie czytelniczego sukcesu. 

 

Staraj się tak uczyć	Takich metod lepiej unikać
Czytaj na głos uczniom fragmenty wartościowych tekstów	Uczniowie czytają sami po cichu
Zostaw uczniom pewną swobodę w wyborze tekstów	Nauczyciel sam wybiera wszystkie teksty do czytania przez uczniów
Zachęcaj do czytania różnorodnych tekstów	Nauczyciel wybiera tylko pozycje zgodne ze swymi upodobaniami
Kładź nacisk na zrozumienie tekstu, odkrycie głównej  myśli, sensu	Nauczyciel kładzie nacisk na specyficzne umiejętności  analizy tekstu, np. rozpoznawanie środków stylistycznych  lub form gramatycznych
Traktuj czytanie jako proces: odwołuj się do wcześniejszej wiedzy uczniów, pomóż im wybrać strategię aktywnego  czytania, daj czas na wyjaśnienia i komentarze po lekturze	Nauczyciel traktuje czytanie tekstu jak pojedyncze,  zamknięte zadanie („przeczytajcie tekst – i już”)
Stwórz okazję do dyskusji między uczniami-czytelnikami,  wymiany wrażeń, wyciągania wniosków	Ucze...