Czytasz? Wygrywasz!
W jaki sposób wzbudzić w uczniach zainteresowania czytelnicze?

 

Czytanie jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, to jedna z najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w procesie kształcenia. Podstawa programowa określa, że zadaniem szkoły podstawowej jest wprowadzenie uczniów w świat literatury, ugruntowanie ich zainteresowań czytelniczych i wyposażenie w kompetencje czytelnicze potrzebne do krytycznego odbioru utworów literackich i innych tekstów kultury. Zadaniem szkoły jest również podejmowanie działań mających na celu rozbudzenie w uczniach zamiłowania do czytania i sprzyjanie zwiększeniu aktywności czytelniczej uczniów poprzez kształtowanie postawy dojrzałego i odpowiedzialnego czytelnika, przygotowanego do otwartego dialogu z dziełem literackim. Wysokie kompetencje czytelnicze wpływają na sukces uczniów w szkole, a w późniejszym życiu pozwalają pokonywać uczniom ograniczenia i trudności związane z mniej sprzyjającym środowiskiem społecznym.

Wzmacniając motywację czytelniczą uczniów, warto z nimi rozmawiać, a przed poleceniem konkretnej książki do czytania zawsze informować o tym, dlaczego akurat ten utwór wart jest lektury. Wiele jest korzyści, jakie daje nam czytanie. Oto najważniejsze powody, dla których warto sięgać po lekturę:

• Czytanie tekstu zwiększa aktywność nerwową mózgu, który jednocześnie uczy się i rozwija.
  Czytając, uruchamiamy m.in. obszary mózgu odpowiedzialne za wzrok, rozpoznawanie wyrazów, rozumienie tego, co czytamy, tworzenie mowy. Neurodydaktyka mówi także o neuronach lustrzanych, które uaktywniają się, gdy sami coś robimy lub gdy obserwujemy daną czynność u innej osoby. Głośne czytanie w szkole, zwyczaj wspólnych domowych lektur, dobry przykład czytającego rodzica czy nauczyciela to wzory warte docenienia w środowisku edukacyjnym dzieci. Czytanie tekstów literackich jest treningiem emocjonalnym, który pomaga dziecku rozeznać, nazwać i porządkować emocje, uczucia, naturę trudności w kontaktach z ludźmi. Ponadto wspiera rozwój inteligencji emocjonalnej i uczuć wartościowych społecznie i etycznie.
• Czytanie pozwala być bliżej ludzi.
  Jeśli dziecko przeżywa fabularne losy postaci literackich, zarówno pomyślne, szczęśliwe, jak i trudne, a czasem dramatyczne, to trenuje umiejętności empatyczne. 
• Czytanie sprawia, że więcej wiemy.
  Książka dla dzieci nadal jest ważnym źródłem wiedzy, z reguły rzetelnie opracowanym, coraz atrakcyjniej podającym informacje (wydawnictwa albumowe, książki edukacyjne, staranny, ciekawy poziom graficzny i edytorski książek dla młodych czytelników).
• Czytanie pomaga sprawniej mówić lepiej się komunikować.
  Czytanie i praca z tekstem literackim rozwijają kompetencje językowe i komunikacyjne, kształtują umiejętność wyrażania myśli, uczuć, emocji i ocen, tworzenia narracji o zdarzeniach. Dzieje się tak przede wszystkim wtedy, gdy język tekstu, jak mówią uczniowie, nie jest za trudny. Dlatego warto proponować im dobrą najnowszą literaturę.
• Czytanie pomaga znaleźć zakorzenienie w ojczystym języku i w kulturze.
  Czytanie pozwala konstruować tożsamość kulturową, porozumieć się z ludźmi wychowanymi w jednej kulturze, wzmacnia więzi międzypokoleniowe.
• Czytanie czyni człowieka nowoczesnym.
  Otwiera go na świat, na nowe źródła informacji i spotkania z ludźmi, rozwija kompetencje społeczne – umiejętność współdziałania i współpracy.

Sytuacje czytelnicze

Czytanie książek przez uczniów należy rozpatrywać w kontekście dwóch sytuacji czytelniczych, które mają różne uwarunkowania i stoją za nimi różne motywacje czytelnicze.

1. Pierwsza to czytanie poza obowiązkami szkolnymi, kierowane przede wszystkim własnym wyborem ucznia, jego indywidualnymi zainteresowaniami i potrzebami, ukształtowanymi w wyniku przyjmowania przez ucznia kulturowych wzorów praktyk czytelniczych w jego środowisku społecznym, przede wszystkim w rodzinie i w kręgach rówieśniczych. 
2. Druga sytuacja czytelnicza ulokowana jest w ramach obowiązku szkolnego, określana wymogami programu szkolnego i oczekiwaniami formułowanymi przez nauczyciela, aspiracjami edukacyjnymi i stosunkiem ucznia do lekcji języka polskiego. Na obydwie sytuacje czytelnicze mają wpływ indywidualne kompetencje językowe, poznawcze i kulturowe ucznia, motywacje czytelnicze, dostęp do książek i informacji o nich.

Nawyki czytelnicze

Na nawyki czytelnicze w dużym stopniu wpływa rodzina. Z badań wynika, że dzieci z rodzin o wyższym statusie społecznym, a tym samym większym kapitale kulturowym, znacznie chętniej same sięgają po lektury. Młodzież chętnie wspomina z dzieciństwa rytuał głośnego czytania książek. Konieczne wydaje się zatem propagowanie obyczajowości domowej, w której znaczną rolę odgrywa kontakt z książką. Komponenty postaw czytelniczych wskazują na płeć jako czynnik najbardziej je różnicujący. Dziewczęta częściej czytają książki poza szkołą, czytają ich więcej, są również bardziej 
obowiązkowe niż chłopcy w czytaniu lektur szkolnych, częściej wykazują pozytywny stosunek do czytania, ich motywacje czytelnicze są silniejsze. Nauczyciele powinni indywidualizować swoje podejście do uczniowskich motywacji czytelniczych. Szczególnie istotne jest rozróżnienie między postawami chłopców i dziewcząt. Lektury powinny być tak dobierane, żeby uwzględnić potrzeby i zainteresowania obu płci.

Każdy z nas postrzega świat w indywidualny sposób, każdy ma niepowtarzalną optykę. Po swojemu widzi, opisuje i przeobraża. Podobnie jest z czytaniem – każdy ma swoje upodobania, lubi określoną tematykę, a także sposób, czas i miejsce, gdzie czyta, a nawet czysto techniczną stronę, w tym takie szczegóły jak rodzaj i rozmiar czcionki. Nasze różnorodne nawyki czytelnicze nie sprawiają jednak, że możemy czytać tylko jedno i zawsze tak samo. Możliwość wyboru i dostosowania się do nowych warunków czytania także jest czymś naturalnym. 

Emocje zachęcają do czytelnictwa

Spotykamy oczywiście uczniów, którzy mają trudności z czytaniem, także poważne i zadawnione. Ich przyczyny i objawy mogą się różnić. Jednak niezależnie od tego, jak bardzo dynamika rozwoju jest naruszona, mamy co najmniej jedną rzecz, która łączy nas wszystkich: lgniemy do rzeczy przyjemnych, a unikamy nieprzyjemnych. W odróżnieniu tego pierwszego od drugiego prym wiodą emocje. I to one są kluczem także do świata czytelnictwa.

Zdarza się, że zanim uczniowie osiągną samodzielność w czytaniu, potrzebują pracy nad techniką, tempem i rozumieniem tekstu. Jeśli proces czytania sprawia im trudność, pojawia się naturalny opór. Chcąc pomóc uczniom w opanowaniu techniki i wyrobieniu motywacji do czytania, należy zadbać o dodatni ładunek emocjonalny. Można zastosować podstęp, tak aby uczniowie, czytając lub przygotowując się do czytania, nie wiedzieli, że biorą udział w procesie uczenia się. Można stworzyć takie ćwiczenia i zabawy, które dadzą im radość oraz wywołają zaangażowanie, i wkomponować w nie zadania wymagające czytania. Quizy,
memory obrazkowo-wyrazowe, grafy sylabowe, gry planszowe, odkrywanki, wyklejanki, komiksy… Wszystkie dzieci to lubią. Można też urozmaicać teksty obrazkami lub symbolami. Przyspieszają proces czytania i zwiększają szanse na odniesienie czytelniczego...