574
Osiemnaście lat pracy przy tablicy w zawodzie polonisty pokazało mi, że są uczniowie i uczennice, którzy uwielbiają czytać, powiększając przez to swój zasób słownictwa, przyswajając niemalże podświadomie złożone konstrukcje składniowe, zapamiętując jednocześnie pisownię wyrazów z trudnościami ortograficznymi. W moich klasach obecni są również uczniowie i uczennice, którzy stronią od książek, teksty omawiane na języku polskim postrzegają często za niezrozumiałe i tym samym nieatrakcyjne. Dlatego kiedy zaczynam zajęcia mające na celu rozwijanie bogactwa leksykalnego, proponuję młodzieży między innymi lekcję z przysłowiami i związkami frazeologicznymi, które poznali podczas pracy z lekturami szkolnymi. Ich znajomość jest niezwykle istotna nie tylko podczas egzaminu ósmoklasisty, bogaty zasób słownictwa przydaje się bowiem również w codziennym życiu – znajomość przysłów i związków frazeologicznych pomaga unikać błędów wynikających z braku zrozumienia znaczenia danego wyrażenia. Ze wzruszeniem wspominam ćwiczenie, w którym moi podopieczni mieli za zadanie połączyć karteczki z częściami przysłów, aby tworzyły poprawną całość i połączyli część A: „Uderz w stół...” z częścią B: „...a głupiemu radość” i z wielkim zapałem uzasadniali wybór części B. Dzięki możliwości zmiany kombinacji udało się odszukać właściwe połączenie i uczyć na błędach, by kształtować ich kompetencje leksykalne i językowe.
| Czas trwania | 45 minut |
| Cele lekcji: | Dowiem się, co to jest przysłowie i związek frazeologiczny, by korzystać z przysłów i związków frazeologicznych w codziennych sytuacjach komunikacyjnych ze zrozumieniem |
| Kryteria sukcesu/kryteria nauczania/NaCoBeZU |
|
| Pytanie kluczowe: | Kiedy suma znaczeń pojedynczych wyrazów nie równa się znaczeniu całego wyrażenia? |
| Metody |
|
| Formy pracy |
|
| Podstawa programowa: |
|
| Formy pracy | Słowniki języka polskiego (jeden na grupę) |
Przebieg zajęć
Wstęp:
POLECAMY
1. Poproś uczniów i uczennice, aby w parach zastanowili się nad odpowiedzią na pytanie kluczowe: Kiedy suma znaczeń pojedynczych wyrazów nie równa się znaczeniu całego wyrażenia? Po burzy mózgów i ustaleniu odpowiedzi na pytanie kluczowe chętne osoby z par zabierają głos. Jeśli okaże się, że uczniowie i uczennice potrzebują dodatkowego wyjaśnienia, powiedz im, że przysłowia i związki frazeologiczne, które poznawali w szkole podstawowej, charakteryzują się tym, że tłumacząc znaczenie pojedynczego wyrazu, nie uzyskamy przesłania całości, na którą składają się kultura i tradycje danego regionu/kraju (przysłowia), znajomość symboli i wątków przestawionych w dziełach literackich (związki frazeologiczne). Przedstaw młodzieży temat i zapytaj o to, co jest celem lekcji. Po tym, jak młodzież na podstawie pytania kluczowego i tematu sformułuje cel lekcji, zapisz go na tablicy i (jeśli się różni) podaj także ten przygotowany przez siebie (10 minut).
Zasadnicza część lekcji:
2. Połącz młodzież w cztery grupy. Poproś uczniów i uczennice, by wyjaśnili, co to jest przysłowie (utrwalony w tradycji ludowej zwrot wyrażający mądrość lub doświadczenie ludowe, mający charakter ogólny). Uczniowie i uczennice mogą skorzystać ze słowników języka polskiego (5 minut).
3. Zadaniem uczniów będzie ułożenie przysłów znajdujących się w kopertach, każde przysłowie zostało przecięte w połowie. Po tym, jak uczniowie i uczennice połączą części, tworząc przysłowia, zadaniem każdej grupy jest wyjaśnienie znaczenia czterech przysłów. Zaczyna ta grupa, która jako pierwsza ułożyła przysłowia poprawnie (bądź ma najmniej pomyłek), wybierając cztery przysłowia do wyjaśnienia (10 minut).
Karta pracy nr 1 (do rozcięcia, po jednej na grupę)
| UDERZ W STÓŁ, | A NOŻYCE SIĘ ODEZWĄ |
| JAKI PAN, | TAKI KRAM |
| JAK KUBA BOGU, | TAK BÓG KUBIE |
| GRZIE KUCHAREK SZEŚĆ | TAM NIE MA CO JEŚĆ |
| BEZ PRACY | NIE MA KOŁACZY |
| JEDNA JASKÓŁKA | WIOSNY NIE CZYNI |
| APETYT ROŚNIE | W MIARĘ JEDZENIA |
| LEPSZY WRÓBEL W GARŚCI | NIŻ GOŁĄB NA DACHU |
| BABA Z WOZU, | KONIOM LŻEJ |
| CZASEM LUTY OSTRO KUTY, | CZASEM W LUTYM SAME PLUTY |
| DAROWANEMU KONIOWI | W ZĘBY SIĘ NIE ZAGLĄDA |
| GDZIE DIABEŁ NIE MOŻE, | TAM BABĘ POŚLE |
| NIE CHWAL DNIA | PRZED ZACHODEM SŁOŃCA |
| OBIECANKI CACANKI, | A GŁUPIEMU RADOŚĆ |
| NIEDALEKO PADA | JABŁKO OD JABŁONI |
| KTO POD KIM DOŁKI KOPIE, | TEN SAM W NIE WPADA |
Znaczenie przysłów:
- Uderz w stół, a nożyce się odezwą – osoba, która ma coś na sumieniu, widzi aluzje do swoich przewinień w wypowiedziach innych i ujawnia się swoją natychmiastową reakcją.
- Jaki pan, taki kram – otoczenie człowieka/jego dom wskazują na to, jaki ów człowiek jest.
- Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie – jak uczynisz komuś, tak on uczyni tobie.
- Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść – jeśli zbyt wiele osób zajmuje się tą samą rzeczą, efekt może nie spełnić oczekiwań.
- Bez pracy nie ma kołaczy – bez ciężkiej pracy i wytrwałości niczego się nie osiągnie.
- Jedna jaskółka wiosny nie czyni – nie należy wyciągać pochopnych wniosków na podstawie pojedynczych faktów.
- Apetyt rośnie w miarę jedzenia – im więcej czegoś posiadamy, tym więcej chcemy mieć.
- Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu – lepiej jest mieć mało niż chcieć mieć coś, czego nie możemy zdobyć.
- Baba z wozu, koniom lżej – sytuacja, w której pozbycie się kogoś jest pożądane...
