Amelia i Kuba, czyli jak zrozumieć drugiego człowieka?

O scenariuszu

Rafał Kosik urodził się 8 października 1971 roku w Warszawie. Jak sam o sobie mawia, jest „niedokończonym architektem” – porzuciwszy studia na Politechnice Warszawskiej, założył agencję reklamową, by następnie przekształcić ją w wydawnictwo. Najpopularniejszymi dziełami autora są powieści wchodzące w skład cyklu dla młodzieży Felix, Net i Nika. Z jedną z nich uczniowie i uczennice spotykają się na lekcjach języka polskiego, gdyż Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi to pozycja obecna w kanonie lektur. Autor mawia, że czytanie powinno być przyjemnością, a dobra literatura jest przyjacielem, nie ciężarem1. Taką przyjemność zdecydowanie sprawia lektura dwóch powieści autora, które przedstawiają to samo zdarzenie z perspektywy Amelii i Kuby, głównych bohaterów utworów Amelia i Kuba. Godzina duchów oraz Kuba i Amelia. Godzina duchów. 
Dla mnie jako polonistki i wychowawcy te dwa utwory to niesamowita okazja, by pokazać młodzieży różnice pomiędzy dziećmi; różnice w poziomie empatii, w sposobie nawiązywania znajomości, rozwiązywania konfliktów. Historia Amelii i Kuby pozwala zrozumieć naszym nastoletnim podopiecznym, że konflikty wynikają często z braku umiejętności lub chęci zrozumienia drugiego człowieka. Przygotowany na podstawie obu powieści scenariusz ma pomóc uczniom i uczennicom uwrażliwić ich na drugiego człowieka i pokazać, jak rozwiązywać konflikty poprzez próbę zrozumienia odmiennej postawy. Jest do doskonały sposób na ćwiczenie kompetencji miękkich, tak potrzebnych we współczesnym świecie. 

Przed lekcją

Poproś uczniów i uczennice o przeczytanie utworów Amelia i Kuba. Godzina duchów oraz Kuba i Amelia. Godzina duchów. Obie pozycje przedstawiają te same wydarzenia, ukazane są jednak z perspektywy głównych bohaterów: Amelii i Kuby. Zadecyduj, które dzieci z klasy czytają historię przedstawioną przez dziewczynkę, a które poznają ją dzięki chłopcu. Możesz dokonać dowolnego podziału na dwie grupy, nie jest wymagane, by dziewczynki przypisać do Amelii, a chłopców do Kuby bądź odwrotnie. Ważne, by faktycznie podczas czytania dzieci poznały jeden sposób narracji i porozmawiały na lekcji z kolegami i koleżankami czytającymi drugi utwór. 
 

Przebieg lekcji

1. Wstęp
Poproś uczniów i uczennice, by spojrzeli na zdjęcie2 i zastanowili się, co ono przedstawia. Na zdjęciu widzimy abstrakcję – każdy ma prawo zobaczyć na nim coś innego; ważne, by swoją odpowiedź uzasadnili. 
 

2. Po tym, jak uczniowie i uczennice opowiedzą, co widzą na zdjęciu, przedstaw uczniom i uczennicom pytanie kluczowe: Czy to dobrze, że się różnimy? Uzasadnij swoją odpowiedź. Uczniowie i uczennice zastanawiają się w parach nad odpowiedzią, następnie chętne osoby odpowiadają na pytanie, uzasadniając swoje stanowisko. Przedstaw uczniom i uczennicom temat i cel lekcji, sprawdź, czy został on przez nich zrozumiany.  

Zasadnicza część lekcji
3. Przypomnij uczniom i uczennicom, że już wtedy, kiedy czytali powieść, byli podzieleni na dwie grupy; połowa klasy zapoznała się z historią przedstawioną z perspektywy Kuby – chłopca, który właśnie wprowadził się do nowego mieszkania na nowoczesnym osiedlu, podczas gdy druga połowa klasy poznała wydarzenia z perspektywy Amelii – dziewczynki o niebywałym talencie plastycznym. 
Powiedz dzieciom, że ich zadaniem będzie przygotowanie elementów świata przedstawionego utworu, który przeczytali. Praca odbędzie się w grupach, po czym dzieci zaprezentują efekty swojej pracy. 
Rozdaj karty pracy wszystkim uczniom i uczennicom (Tabela 1). 

Karta pracy

Podczas prezentacji efektów pracy zwróć uwagę dzieci na różnice – dlaczego niektóre wydarzenia przedstawione przez dzieci różnią się, choć historia jest taka sama? W razie potrzeby skieruj uwagę dzieci na fakt, że te różnice wynikają ze sposobu, w jaki postrzegają świat główni bohaterowie, z tego, jakie mają charaktery i umiejętności nawiązywania znajomości i budowania relacji oraz rozwiązywania konfliktów. 

4. Zaproponuj uczniom i uczennicom zabawę: poproś ich, by każde z nich przygotowało własną wizytówkę. Skoro na wizytówce powinny znaleźć się informacje zachęcające do skontaktowania się z nami i (być może) podtrzymania tego kontaktu w przyszłości, zadaniem dzieci jest stworzenie takiej wizytówki, która przyciąga wzrok, ale także zachęca do zawarcia znajomości i jej podtrzymania. Poproś uczniów i uczennice o to, by wizytówka była przejrzysta i zawierała takie informacje, jak: imię, nazwisko, dwie zalety oraz pasję/hobby. Rozdaj dzieciom kartę pracy z wizytówką3.
Po tym, jak uczniowie i uczennice wykonają wizytówki, poproś ich, aby podeszli do dowolnej osoby w klasie i przedstawili się jej, wykorzystując zawarte w niej informacje (imię, nazwisko, dwie zalety i pasja/hobby). Porozmawiaj z dziećmi, co było w tym ćwiczeniu dla nich łatwe, a co sprawiło im trudność. Warto podsumować ćwiczenie podobną refleksją, ponieważ zarówno dzieci, jak i młodzież podkreślają często, że trudność sprawia im nie tylko podejście do nowej osoby, lecz także mówienie o sobie w superlatywach, ukazanie swoich zainteresowań. 

5. Poproś dzieci, by odniosły się do tekstu powieści, i zadaj pytania:

• Jak wyglądał moment poznania się Amelii i Kuby?
• Co czuli po pierwszym spotkaniu? Czy według nich mogło wyglądać inaczej? 
• Co myśleli o sobie nawzajem? 
• Z czego wynikają różnice w postrzeganiu tego samego zdarzenia w życiu dzieci – pierwszego spotkania? 

Chętne osoby z grup odpowiadają na pytania, ukazując zachowanie, odczucia i myśli bohaterów powieści podczas pierwszego spotkania i po poznaniu się. Zazwyczaj dla grup jest dużym zaskoczeniem fakt, jak często nasze zachowania nie odzwierciedlają naszych uczuć, jak było to w przypadku Amelii i Kuby, którzy wyciągnęli po poznaniu się niewłaściwe wnioski. 

6. Poproś uczniów i uczennice, by dobrali się w pary i odegrali scenkę, w której Amelia i Kuba poznają się (osoby, które poznały historię z powieści z perspektywy Amelii wcielają się w jej rolę; osoby czytające powieść ukazującą wydarzenia z perspektywy Kuby wcielają się w jego rolę). Wskazówką dla uczniów i uczennic jest to, że jako Amelia i Kuba nie powinni skrywać swoich emocji, tylko przedstawić się sobie, mówiąc wprost o swoich odczuciach, obawach, a także o pasji/hobby, tak, aby nie było między nimi niedomówień. 

7. Zapytaj uczniów i uczennice, czym jest dla nich empatia. Poproś ich, by zastanowili się nad odpowiedzią, zapisuj pomysły uczniów w formie mapy myśli. 
 

W razie trudności, wyjaśnij uczniom i uczennicom, że empatia to umiejętność współodczuwania, czyli wyobrażenia sobie uczuć i emocji innego człowieka. Człowiek empatyczny umie spojrzeć na rzeczywistość oczami drugiej osoby i wyobrazić sobie, co ona czuje. U dzieci empatia rozwija się wraz z wiekiem i kluczową rolę w jej rozwoju odgrywają rodzice i najbliższe środowisko dziecka4.

8. Zaproś uczniów i uczennice do ćwiczenia w czterech grupach, które rozwinie ich kompetencje w zakresie empatii. Poproś ich o wylosowanie zdjęć; zadaniem dzieci jest wyjaśnienie członkom grupy, jakie emocje towarzyszyły osobom ukazanym na zdjęciach. Zasugeruj, że dzieci mogą wykorzystać proponowane słownictwo:

• Rozumiem osobę przedstawioną na zdjęciu, ponieważ...
• Staram się wyobrazić sobie, co czuje osoba przedstawiona na zdjęciu, ponieważ...
• Domyślam się, że to może być dla tej osoby trudne, ponieważ…
• Byłam/-em w podobnej sytuacji, takiej jak osoba przedstawiona na zdjęciu, i czułam/-em wtedy... 

Przykładowe zdjęcia5:
 

9. Zapytaj uczniów i uczennice, których z bohaterów powieści zdecydowanie nie można nazwać empatycznymi. Dzieci najczęściej wskazują panią Kożuszek, Bardzo Ważnego Dyrektora, Celebrytkę i Klementynę. Poproś dzieci, by wyjaśniły, na czym polega brak empatii u wskazanych przez nie osób. Porozmawiaj z uczniami i uczennicami o tym, jak Klementyna próbowała umówić się z Kubą, prosząc go, by nie wyjawił tego faktu Amelii, która czuła niepokój, obserwując zachowanie koleżanki wobec nowego mieszkańca budynku; o tym, że pani Kożuszek podczas zebrania lokatorów z Admini-
stratorem w salce zebrań wspólnoty mieszkaniowej domagała się zakazu wyprowadzania dzieci i psów, które według niej powinny odpowiednio znajdować się w szkołach i schroniskach, a Bardzo Ważny Dyrektor chciał, aby dzieci przestały korzystać z placu zabaw, dlatego postulował za jego zamknięciem i ogrodzeniem trawnika. Porozmawiaj o tym, że Celebrytce w medytacji przeszkadzały dźwięki wydawane przez huśtawkę, mimo że sama zorganizowała huczną, głośną imprezę, nie przejmując się innymi lokatorami. 
Zachęć dzieci do wniosku, że wymienione postaci nie były empatyczne, ponieważ nie potrafiły spojrzeć na otaczającą ich rzeczywistość oczami innych, skupili się jedynie na swoich potrzebach, nie na tym, jaki wpływ na życie innych może mieć zaspokojenie ich wygórowanych oczekiwań i zachowanie. 

10. Poproś dzieci, by przygotowały się w grupach do odegrania scenki przedstawiającej zebranie lokatorów. 

Grupa 1: Klementyna
Jedno z dzieci wciela się w rolę Klementyny, która zachowała się nielojalnie, zapraszając Kubę na spotkanie i prosząc jednocześnie, by nie zdradził tego Amelii. Pozostałe osoby wcielają się odpowiednio w rolę Amelii i Kuby, którzy opowiadają o swoich odczuciach związanych z tą sytuacją. W trudnej sytuacji jest Amelia, która właśnie dowiaduje się o zachowaniu koleżanki. 

Grupa 2: Pani Kożuszek
Jedno z dzieci wciela się w rolę pani Kożuszek, która podczas zebrania wygłasza opinię, że dzieci powinny znajdować się w szkole, a psy w schronisku. Pani Kożuszek proponuje wprowadzenie zakazu wyprowadzania psów i dzieci. Pozostali członkowie grupy wcielają się w rolę dzieci obecnych na zebraniu i mamy Amelii, ich zadaniem jest przekazanie swojego punktu widzenia.

Grupa 3: Bardzo Ważny Dyrektor
Jedno z dzieci wciela się w rolę Bardzo Ważnego Dyrektora, który proponuje ogrodzenie trawnika i zamknięcie placu zabaw. Argumentem Bardzo Ważnego dyrektora jest to, że przecież jego własne dziecko nie korzysta z placu zabaw. Pozostali członkowie grupy wcielają się w rolę dzieci obecnych na zebraniu. 

Grupa 4: Celebrytka
Jedno z dzieci wciela się w rolę Celebrytki narzekającej, że dźwięki huśtawki przeszkadzają jej w medytacji. Pozostali członkowie grupy wcielają się w rolę dzieci obecnych na zebraniu oraz mamy Amelii, przypominającej Celebrytce o hucznej imprezie wyprawionej w minionym tygodniu. 

Zadaniem dzieci biorących udział w scenkach jest przeprowadzenie rozmowy, która potwierdzałaby ich empatyczne podejście do rozmówców (Celebrytki, pani Kożuszek, Bardzo Ważnego Dyrektora, Klementyny) poprzez ukazanie zrozumienia, ale również przedstawienie swoich racji, własnej perspektywy, by ich rozmówcy mogli wyobrazić sobie, co czują inni (jeśli masz więcej czasu lub liczną klasę, postaraj się o to, by uczniowie odegrali scenkę z profesorem, który traci dom na rzecz rozwijającego się osiedla, niech uczniowie skonfrontują racje profesora z racjami taty Amelii, który projektował budynek). Celem tego ćwiczenia jest to, aby wszyscy „rozmówcy” uświadomili sobie, że mają swoje racje, ale należy zrozumieć stanowisko oponenta i starać się osiągnąć kompromis. 

Podsumowanie:

11. Podsumuj z uczniami i uczennicami zajęcia. Poprowadź rozmowę tak, by dostrzegli, że konflikty wynikają często z tego, że nie potrafimy lub nie chcemy zrozumieć innego człowieka, a konflikty warto rozwiązywać poprzez próbę zrozumienia odmiennej postawy. 

12. Zaproponuj uczniom i uczennicom stworzenie „Złotej szóstki empatycznego człowieka”, w tym celu rozdaj kartę pracy, którą dzieci uzupełnią indywidualnie. Po wykonaniu zadania chętne osoby prezentują swoje pomysły. 
 

Przypisy:

1. Opracowano na podstawie: http://rafalkosik.com/o-autorze/ [dostęp: 24.09.2020].
2. https://tiny.pl/7pzj8 [dostęp: 24.09.2020].
3. https://tiny.pl/7p378 [dostęp: 24.09.2020].
4. Opracowano na podstawie: M. Uler, Empatia: co to jest i dlaczego jest taka ważna?, https://tiny.pl/7lhrm [dostęp: 24.09.2020].  
5. https://tiny.pl/7lhj5, https://tiny.pl/7lhjp, https://tiny.pl/7lhjk, https://tiny.pl/7lhjb, https://tiny.pl/7lhpx [dostęp: 24.09.2020].