Mowa jest srebrem, a milczenie złotem – czy stosowanie wykrzykników i partykuł w wypowiedziach może mieć wpływ na ich negatywny odbiór?
Scenariusz lekcji języka polskiego

Dla kogo	Lekcja powinna zostać przeprowadzona z uczniami, którzy mają już wiedzę na temat wykrzyknień i partykuł. Stanowi jedną z lekcji dotyczących kultury wypowiadania się.
Czas trwania	Dwie godziny lekcyjne (90 minut)
Pomoce dydaktyczne	• karty z przykładami partykuł i wykrzyknień (dla każdego ucznia), • notatka graficzna – funkcje partykuł i wykrzykników (dla każdego ucznia), • notatka graficzna – zasady kultury języka (jedna na grupę)

Przebieg lekcji

• Rozdanie uczniom kartek z wykrzyknikami i partykułami. Prośba o pogrupowanie ich przez wpisanie w dwa okienka. Uczniowie powinni sami dostrzec, że chodzi o obie części mowy (załącznik nr 1).
• Sprawdzenie wyników pracy. Nauczyciel pyta:
  • Jak nazwaliście grupy, na które podzieliliście podane słowa?
  • Które słowa znajdują się w części określonej jako partykuły?
  • Co umieściliście w części, którą nazwaliście wykrzyknikami?
     

-li, och, o rety, by, niech, ba, nie, trach, ej, czy, halo, chyba, też, bęc, -że, tak, no, ech, nawet, oho, na pewno, do diabła, raczej, aha, oj, hop, ach, jeszcze
Nazwij stworzone grupy słów
wykrzykniki	partykuły
och, aha, oj, halo, hop, ba, bęc, ej, o rety, trach,  oho, ach, ech, do diabła	-li, by, niech, nie, czy, chyba, też, -że, tak, no,  nawet, na pewno, raczej, jeszcze

 

• Podanie uczniom tematu i celu lekcji.
• Powtórzenie informacji na temat partykuł i wykrzyknień. Zwrócenie szczególnej uwagi na funkcje, jakie teczęści mowy pełnią.
• Rozdanie uczniom kart z notatką graficzną (załącznik nr 2). Prośba o uzupełnienie kart przykładami z poprzedniego zadania.
• Przeprowadzenie z uczniami dyskusji na temat wpływu partykuł i wykrzyknień na odbiór naszych wypowiedzi. Nauczyciel zachęca uczniów do przytoczenia przykładów z ich otoczenia i określenia swojego samopoczucia w związku z zaistniałą sytuacją. Nauczyciel powinien zachęcić uczniów poprzez wstępne przedstawienie im swojego doświadczenia (np. Sąsiad na drzwiach wejściowych do klatki schodowej zawiesił kartkę z napisem „Zamykajże drzwi wejściowe”. Poczułam się zbulwersowana tym komunikatem, sąsiad pokazał w ten sposób, że nie ma do mnie i innych lokatorów szacunku – nie dość, że próbuje w niegrzeczny sposób na nas coś wymusić, to jeszcze dał upust swojemu zdenerwowaniu. A mógł napisać „Proszę o zamykanie drzwi wejściowych”. Gdyby sąsiad nie zastosował partykuły że, z pewnością sąsiedzi zastosowaliby się do niego, a wywołał tylko falę krytyki i irytacji, w wyniku której większość lokatorów złośliwie drzwi nie zamyka).
• Prośba o wykonanie zadań z załącznika nr 2 na podstawie wniosków z przeprowadzonej dyskusji. Sprawdzenie wyników pracy.
• Rozwiązanie zadania nr 1 – np. „niech (bo wskazuje na rozkaz, nakazanie komuś czegoś, wymuszenie zachowania, na które nie musimy mieć ochoty), aha (bo może sugerować w rozmowie, że ktoś nas ignoruje, wyraża udawane zainteresowanie tym, co mówimy)”. Rozwiązanie zadania nr 2 – np. „ponieważ niektóre partykuły wskazują na rozkaz, wymuszenie jakiegoś zachowania lub kategorycznego sprzeciwu, a wykrzyknikami są między innymi wyrazy uznawane za przekleństwa, wulgaryzmy, często też ujawniają nasze negatywne emocje, należy używać ich w swoich wypowiedziach oszczędnie i z rozmysłem”. Trzeba pamiętać o tym, że nie każdą partykułę czy wykrzyknienie możemy zastosować w danej sytuacji, okolicznościach i do osoby (np. urazimy dyrektora firmy, gdy spróbujemy za...