CZASOPISMO DLA NAUCZYCIELI lipiec/sierpień 4/2024 (60) ISSN 0551-3707 ■ INDEKS 369357 ■ 582 (LX) CENA 71 zł (w tym 8% VAT) PolonistykA PARTNER STRATEGICZNY 440717 ISSN 0551-3707 440760 ISSN 0551-3707 9 770551 370006 07 Czasopismo dostępne także w prenumeracie Jak nauczyć w szkole kluczowych kompetencji przyszłości? Stepy akermańskie w ujęciu interdyscyplinarnym Witold Gombrowicz – filmowe konteksty Czy na pewno mówimy różnymi językami?

Polecam! Czynię to z pełną odpowiedzialnością za SŁOWO. prof. dr hab. Jan Miodek REKOMENDACJA Współpracują z nami: prof. Halina Zgółkowa, prof. Jerzy Bralczyk, prof. Krzysztof Uniłowski, dr Michał Larek, dr Paulina Małochleb, dr Anna Marchewka, dr Joanna Dobkowska, Agata Zakrzewska-Okrojek, dr Anna Podemska-Kałuża, dr Marzena Tyl, Barbara Matusiak, dr Agnieszka Tomasik, Marcin Wilk, Anita Zabłocka-Trojnar WYDAWCA I REDAKCJA FORUM MEDIA POLSKA SP. Z O.O. UL. POLSKA 13 60-595 POZNAŃ WYDZIAŁ VIII GOSPODARCZY KRS POZNAŃ WYSOKOŚĆ KAPITAŁU ZAKŁADOWEGO: 300 000 ZŁ NIP 781-15-51-223 KRS NR 0000037307 SĄD REJONOWY NOWE MIASTO I WILDA W POZNANIU Zapraszamy na naszą stronę: www.facebook.com/czasopismopolonistyka DRUK I OPRAWA PAPER & TINTA SERWISY ZDJĘCIOWE ADOBE STOCK INNE INFORMACJE REDAKCJA NIE ZWRACA NADESŁANYCH MATERIAŁÓW I ZASTRZEGA SOBIE PRAWO FORMALNYCH ZMIAN W TREŚCI ARTYKUŁÓW. Bieżące informacje o czasopiśmie dostępne na stronie: www.czasopismopolonistyka.pl PREZES ZARZĄDU MAGDALENA BALANICKA CZŁONEK ZARZĄDU PAULINA HINZ-ŻUROWSKA PROKURENT KATARZYNA WOLNIEWICZ REDAKTOR NACZELNA AGATA KLIMASZEWSKA AGATA.KLIMASZEWSKA@FORUM-MEDIA.PL ZASTĘPCZYNI REDAKTOR NACZELNEJ JOANNA GRUCHOT REDAKCJA@CZASOPISMOPOLONISTYKA.PL KOORDYNATOR WYDAWNICZA MAGDALENA NAPIERAŁA NADZÓR GRAFICZNY MARIA PODEMSKA, KLAUDIA STANISŁAWIAK-KURDZIEKO KOREKTA MARCIN GRABSKI DZIAŁ OBSŁUGI KLIENTA/PRENUMERATA E-MAIL: BOK@FORUM-MEDIA.PL TEL. 61 66 55 800 REKLAMA KATARZYNA MOSKAL KATARZYNA.MOSKAL@FORUM-MEDIA.PL MARKETING I PROMOCJA NATALIA BUGAJSKA-CIOŁEK NATALIA.BUGAJSKA-CIOLEK@FORUM-MEDIA.PL SKŁAD I ŁAMANIE MARCIN ZIÓŁKOWSKI Drogi Czytelniku, Droga Czytelniczko! Lipiec i sierpień to czas zasłużonego odpoczynku dla nauczycieli polonistów po intensywnym roku szkolnym, pełnym wyzwań i pracy. To moment, kiedy można na chwilę odetchnąć, zregenerować siły i przygotować się na nowy rok szkolny, który rozpocznie się we wrześniu. Lato to także doskonała okazja, aby zastanowić się nad nowymi metodami nauczania, pogłębiać wiedzę i powoli planować przyszłe lekcje. W najnowszym numerze „Polonistyki” przygotowaliśmy dla Was wiele ciekawych artykułów, które mogą stać się inspiracją na nadchodzący rok szkolny. Przyjrzymy się m.in. twórczości Witolda Gombrowicza w kontekście filmowym, co może otworzyć nowe perspektywy interpretacyjne podczas omawiania jego dzieł na lekcjach języka polskiego. Nie zabraknie również interdyscyplinarnego spojrzenia na ,,Stepy akermańskie”. Zastanowimy się, jak łączyć różne dziedziny wiedzy, aby uczynić edukację bardziej kompleksową i angażującą. To temat szczególnie ważny w kontekście nowoczesnych metod nauczania, które stawiają na holistyczne podejście do literatury. Z myślą o uczniach z dysleksją i ich emocjonalno-motywacyjnych wyzwaniach przygotowaliśmy artykuł, który pomoże lepiej zrozumieć i wspierać dzieci i młodzież w codziennej pracy szkolnej. Znajdziecie tu praktyczne wskazówki i strategie, które mogą być nieocenione w pracy każdego nauczyciela. Project Based Learning, o którym pisze Marta Nowakowska, oraz scenariusz zajęć integracyjnych dla klas z uczniami z innych krajów autorstwa Katarzyny Kamińskiej-Holc to przykłady nowoczesnych metod nauczania, które warto wprowadzać w życie szkolne. Od tego numeru rozpoczynamy również dwa nowe cykle tematyczne. Pierwszy z nich, Analityczne podejście do lektur, pomoże Państwu w przygotowywaniu lekcji mających na celu rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia i interpretacji tekstów literackich. Drugi cykl, Obrazowe myślenie o literaturze, będzie koncentrował się na wizualnych i kreatywnych metodach pracy z tekstami, co może być szczególnie atrakcyjne dla uczniów. Na koniec, pamiętając o Waszym letnim wypoczynku, przygotowaliśmy również artykuły poświęcone relaksacji i efektywnemu radzeniu sobie ze stresem. Wakacyjny przewodnik Anny Bajus pomoże w pełni cieszyć się latem, a porady Eweliny Polak-Janik dotyczące relaksacji sprawią, że wrócicie Państwo do pracy pełni energii i zapału. Z życzeniami udanego wypoczynku oraz owocnych przygotowań do nowego roku szkolnego zapraszam do lektury! Joanna Gruchot Zastępczyni redaktor naczelnej Patronaty medialne „Polonistyki”:

4 lipiec/sierpień 2024 Temat numeru 6 Witold Gombrowicz – filmowe konteksty dr Iwona Grodź Polski w praktyce 10 Stepy akermańskie w ujęciu interdyscyplinarnym. Interdyscyplinarność w edukacji dr Mateusz Hachlica 12 Uczeń z dysleksją w szkole a zaburzenia emocjonalno-motywacyjne Michalina Ignaciuk Analityczne podejście do lektur 16 Karta pracy nr 1. Antyk – Antygona, Homer, Horacy, Biblia, Mitologia Patrycja Luterek Obrazowe myślenie o literaturze 20 Karta pracy nr 2. Antyk Patrycja Luterek 21 Karta pracy nr 3. Mitologia, Jan Parandowski Patrycja Luterek 22 Karta pracy nr 4. Biblia Patrycja Luterek 23 Karta pracy nr 5. Antygona, Sofokles Patrycja Luterek Akademia rozwoju nauczyciela 24 Kreatywność i elastyczne myślenie – jak nauczyć w szkole kluczowych kompetencji przyszłości Olga Woj 28 Zasady udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz opracowywania indywidualnego programu terapeutyczno-edukacyjnego – praktyczne wskazówki Aneta Szostak-Sulewska 33 Project Based Learning, czyli o uczeniu projektowym Marta Nowakowska 36 Czy na pewno mówimy różnymi językami? Scenariusz zajęć integracyjnych dla klas, do których dołączyli uczniowie z innych krajów Katarzyna Kamińska-Holc 38 Jak dobrze wypocząć latem – wakacyjny przewodnik nie tylko dla pedagogów Anna Bajus 41 Relaksacja, czyli jak efektywnie radzić sobie ze stresem i skutecznie odpoczywać Ewelina Polak-Janik Spis treści

6 lipiec/sierpień 2024 Temat numeru Witold Gombrowicz – filmowe konteksty dr Iwona Grodź Ferdydurkizm nie jest niczym innym, jak tylko wolą twórczości, a ferdydurkistą jest ten, kto się domaga od sztuki, ażeby TWORZYŁA. A więc nie traćcie nadziei…1 Witold Gombrowicz Zdj. 1. Witold Gombrowicz, Vence, fot. Bohdan Paczowski Źródło: https://culture.pl/pl/artykul /alfabet-witolda-gombrowicza [dostęp: 26.07.2024].

7 www.czasopismopolonistyka.pl Temat numeru W2024 r. przypada 120. rocznica urodzin Witolda Gombrowicza (1904– 1969), warto więc powrócić do tego pisarza i spojrzeć na jego – dobrze przecież wszystkim znaną – twórczość z nieco innej perspektywy. Takie inne spojrzenie może przynieść sztuka filmowa i reżyserzy, którzy odważyli się podjąć próbę adaptacji prozy autora Transatlantyku. Wśród nich największe wyzwanie podjęli Jerzy Skolimowski – jako adaptator Ferdydurke (1991) i Jan Jakub Kolski, który w 2003 r. przeniósł na ekran Pornografię. Ponieważ do lektur szkolnych zaliczana jest tylko ta pierwsza pozycja, warto poświęcić uwagę przede wszystkim tej ekranizacji. Jerzy Skolmowski (ur. 1938 r.) niejednokrotnie udowodnił, że sztuka może zdziałać wiele. Każdorazowo fenomen nieoczywistych adaptacji tego reżysera sprowadzał się do połączenia dwóch perspektyw. Pierwsza z nich skupia się na tym, co precyzyjnie przemyślane, zaplanowane, zrealizowane i niepewne, bo tkwiące nie w „oku zaprojektowanym” przez artystę reżysera, lecz widza. To pierwsze ogniskuje maksimum myśli w jak najmniejszej liczbie słów, obrazów czy dźwięków. To drugie spojrzenie w różny sposób musi mierzyć się z tym artystycznym „utrudnieniem”, czasowym zawieszeniem, raczej wydłużeniem niż dążeniem do ekonomii energii wydatkowanej na percepcję. W centrum uwagi jest „wyrwanie” widza z zastanych konwencji, stereotypowego rozumienia. Sztuka to wszak mowa celowo zakłócona, zmuszająca do wysiłku, czasami wzbudzająca dyskomfort poznawczy. Dlatego nie bez przyczyny pisano o dużej świadomości narracji, czasu i wrażliwości2 w tym względzie twórcy Rysopisu oraz o jego wierze w montaż, który – jak sam pisał Skolimowski – jest dlań wiedzą3. Najambitniejszą próbę adaptacji tekstu literackie- go podjął twórca IO w 1991 r., na krótko wracając do kraju. Chodzi o Ferdydurke według powieści Witolda Gombrowicza4. O okolicznościach realizacji tego projektu opowiada m.in. film dokumentalny Rysopis Skolimowskiego (reż. Jerzy Kołata, 1992 r.). Niektórzy twierdzą, że była to zbyt pośpieszna decyzja. Biorąc pod uwagę tematykę powieści Gombrowicza i specyfikę jego stylu, nieprzetłumaczalnego, a więc niezrozumiałego dla widza zachodniego, trudno było oczekiwać, że film wzbudzi zainteresowanie poza Polską. Co prawda twórca Pornografii miał dobrych tłumaczy na język angielski, najbardziej znanymi są Eric Mosbacher5 i Danuta Borchardt6, niemniej wielokrotnie podkreślano temat trudności przekładu języka tego pisarza7. Problematyczny okazał się już sam tytuł. Reżyser zaproponował następujące tłumaczenie: 30 door key. Angielska wymowa tej zbitki wyrazowej z liczebnikiem przypominała polskie brzmienie nic nieznaczącego słowa „ferdydurke”. „Niestety, dla zachodniego odbiorcy słowo Ferdydurke brzmiało jak spolszczone imię Ferdynanda. Chcąc uniknąć takiego odczytania, Skolimowski wpadł na pomysł, że fonetyczny zapis ‘ferdy-dur-ke’ jest bardzo bliski ‘thirty-door-key’, natomiast thirty zanotowane cyfrą pozwala łatwiej zapamiętać ten absurdalny układ trzech słów, gramatycznie bez sensu, czyli tak, jak chciał Gombrowicz. Dzięki temu powstają niezwykłe skojarzenia, jako że bohater ma lat trzydzieści, próbuje przekroczyć drzwi (door) pomiędzy niedojrzałością a dojrzałością, ponadto najbardziej spostrzegawczy widzowie być może odnajdą też i klucz (key)”8. Najtrudniejszą, ale i najciekawszą kwestią dla reży- sera był przekład skomplikowanego i niepowtarzalnego języka Gombrowicza. Na przykład takich określeń jak: „gęba”, „pupa”, „upupienie”, „bratanie się”, „zbelfrzenie” czy „podszycie dzieckiem”. Problematyczne dla tłumaczy okazały się też całe zdania: „Banalnie zbelferzony drobię u boku belfra olbrzymiego…”9. Skolimowski, chcąc przybliżyć zachodnim widzom postać Gombrowicza i jego dzieło, stanął przed dwoma wyzwaniami – nie tylko koniecznością translacji słowa na obraz, ale przede wszystkim nietuzinkowego języka polskiego pisarza na język angielski. Motyw gęby, walki na miny, funkcjonuje w filmie Jerzego Skolimowskiego jako rodzaj metonimii wielostronicowych rozważań o żywotności, nieustannym stawaniu się form, syntezie i rozkładzie. Reżyser, ze zrozumiałych względów, musiał pominąć najciekawsze fragmenty książki o charakterze autotematycznym z rozdziału Przedmowa do Filidora dzieckiem podszytego.

8 lipiec/sierpień 2024 * * * Powieść Gombrowicza ukazała się po raz pierwszy w Warszawie w 1937 r. (datowana na 1938 r.). Jest to historia trzydziestoletniego bohatera, który wraca do szkoły po to, żeby podać w wątpliwość wszystkie kultywowane tam wartości. W podobny sposób wygląda jego pobyt w nowoczesnym domu Młodziaków czy konserwatywnej posiadłości ziemskiej. Każde wkroczenie, każda inwencja ze strony bohatera wywołuje zapaść stabilnego dotychczas systemu. W szkole obnażone zostają mechanizmy przekazywania wiedzy i relacje między nauczycielami i uczniami. W nowoczesnym domu pisarz odsłania groteskowe zwyczaje i moralność bliską moralności pani Dulskiej. Nieco na marginesie znajduje się temat, który obecnie jest często podejmowany, a w filmie Skolimowskiego został jedynie zasugerowany, chodzi o zainteresowanie pisarza cielesnością i ciałem jako medium tożsamości. Już na początku rozdziału Porwanie czytamy: Leżałem w mętnym świetle, a ciało moje bało się nieznośnie, uciskając strachem mego ducha, duch uciskał ciało i każda najdrobniejsza fibra kurczyła się w oczekiwaniu, że nic się nie stanie, nic się nie odmieni, nic nigdy nie nastąpi i cokolwiek by się przedsięwzięło, nie pocznie się nic i nic. Był to lęk nieistnienia, strach niebytu, niepokój nadżycia, obawa nierzeczywistości, krzyk biologiczny wszystkich komórek moich wobec wewnętrznego rozdarcia, rozproszenia i rozproszkowania…10 Inną eksploatowaną metaforą jest ciało rozumiane jako „ciało pedagogiczne” czy części dzieła. Warto również pamiętać o motywie gęby jako tym, który wyraźnie dominuje w powieści Gombrowicza: A teraz przybywajcie, gęby! Nie, nie żegnam się z wami, obce i nieznane facjaty obcych, nieznanych facetów, którzy mnie czytać będziecie, witam was, witam, wdzięczne wiązanki części ciała, teraz niech się zacznie dopiero – przybądźcie i przystąpcie do mnie, rozpocznijcie swoje miętoszenie, uczyńcie mi nową gębę, bym znowu musiał uciekać przed wami w innych ludzi i pędzić, pędzić, pędzić przez całą ludzkość. Gdyż nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego człowieka. Przed pupą zaś w ogóle nie ma ucieczki. Ścigajcie mnie, jeśli chcecie. Uciekam z gębą w rękach. Koniec i bomba A kto czytał, ten trąba! W.G.11 Najbardziej nowatorskie są rozważania Witolda Gom- browicza o formie: „Czy wreszcie my stwarzamy formę, czy ona nas stwarza? Wydaje się nam, że to my konstruujemy – złudzenie, w równej mierze jesteśmy konstruowani przez konstrukcję”12. I dalej: „Czyż nie rozumiecie, że właśnie z punktu widzenia formy, stylu nie ma nic fatalniejszego w skutkach – gdyż ten, kto się znajduje w sztucznej sytuacji, w tandetnym ze wszech miar położeniu, nie może wypowiedzieć jednego słówka, które by nie było tandetą”13. Jest to komplementarny wątek wobec teoretycznych rozważań pisarza o gębie i pupie. Motyw gęby, walki na miny, funkcjonuje w filmie Jerzego Skolimowskiego jako rodzaj metonimii wielostronicowych rozważań o żywotności, nieustannym stawaniu się form, syntezie i rozkładzie. Reżyser, ze zrozumiałych względów, musiał pominąć najciekawsze fragmenty książki o charakterze autotematycznym z rozdziału Przedmowa do Filidora dzieckiem podszytego. W czasie premiery w 1992 r. film nie spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem. Polską publiczność raziła przede wszystkim sztuczna gra zagranicznych aktorów i angielskie tłumaczenie. Z kolei widownia zachodnia w większości w ogóle nie była filmem zainteresowana. Reżyser dość szybko odczuł swoją porażkę. Skolimowski za mało wiedział wtedy o bieżących wydarzeniach w kraju. Zdecydował się na język angielski, bo zależało mu na dotarciu do szerszej publiczności i dzięki temu językowi mógł przemycić różne aluzje na tematy polityczne. Zapomniał jednak, że mogą się one okazać nieczytelne. Choć o jednym plusie tej niezwykłej próby warto powiedzieć: otóż, chcąc nie chcąc, autor Bariery zwrócił uwagę szerszej publiczności na nie wszystkim przecież znaną powieść i osobę Witolda Gombrowicza, i na ponadczasową wartość jego dzieła. Potwierdza to tylko, że artysta pisarz – podobnie jak Odyseusz (the man of twists and turns) – jest symbolem niejednoznaczności. Z jednej strony to „towarzysz czasu”. Z drugiej – wyrafinowany „kochanek śmierci”. Umożliwia zaistnienie uczuć jeszcze nienazwanych, które sprzyjają redefinicjom i myśleniu o zorganizowaniu świata na nowo. To wolność artysty. Gotowość na stałą transformację. Temat numeru

9 www.czasopismopolonistyka.pl Działania edukacyjne: 1| Ferdydurke – zdaniem wielu krytyków – jest „traktatem o wiecznej niedojrzałości”. Jak rozumiesz to sformułowanie? 2| Na czym polega uprawiana przez autora wielopiętrowa gra z formą? 3| „Bohater powieści, to zarazem narrator, którego bystre oko wyławia każdą nieautentyczność”. Podaj przykłady z tekstu lub filmu, które potwierdzają to stwierdzenie. 4| Ferdydurke – jak czytamy w licznych opracowaniach – jest „pastiszem wolteriańskiej powiastki filozoficznej”. Czy potrafisz uzasadnić tę tezę? 5| Powieść Gombrowicza wpisywano też w nurt realizmu magicznego. Czy potrafisz zdefiniować pojęcie „realizm magiczny” i podać odpowiednie przykłady z prozy polskiego autora? 6| W Dzienniku Gombrowicz pisał: „Krytyk nie powinien szperać, szukać, niech siedzi z założonymi rękami, czekając, aż książka go znajdzie. Talentów nie należy szukać przez mikroskop, talent sam powinien dać znać o sobie biciem we wszystkie dzwony”. Napisz esej, którego mottem będzie właśnie ta wypowiedz pisarza. 7| W jednym z filmów dokumentalnych pada pytanie: „Jak dzisiaj odczytujemy Gombrowicza – jako wciąż aktualną drwinę z nas samych czy poważną propozycję nowej sztuki odwołującej się do nowoczesnej filozofii?”. Przygotuj debatę, której tematem będzie zmierzenie się z tym pytaniem. n 1 W. Gombrowicz, List do ferdydurkistów, „Nowiny Literackie”, 27 kwietnia 1947 r. 2 K. Armata, O walkowerze nie ma mowy. O nowych filmach Jerzego Skolimowskiego, „Kino” 2022, nr 10, s. 34–37. 3 J. Skolimowski, Montaż jest wiedzą, „Kino” 1971, nr 10, s. 22–23. 4 O okolicznościach powstania tej ekranizacji Jerzy Skolimowski opowiadał w wy- wiadach: „Jadę do Polski robić «Ferdydurke»” („Kino” 1990, nr 6, s. 6–7) i „Mogli mnie zmieść jednym ciosem. Na zawodowym ringu” („Film” 1992, nr 9, s. 4–5). 5 W. Gombrowicz, Ferdydurke, przeł. E. Mosbacher, Grave Press, New York 1961. 6 Idem, Ferdydurke, przeł. D. Borchardt, wstęp S. Sontag, Yale University Press, New Haven 2000. 7 Zob. recenzję książki Gombrowicz i tłumacze pod redakcją Elżbiety Skibińskiej w: „Pamiętnik Literacki” 2007, nr 2, s. 249–254. Por. M. Heydel, Angielskie wersje „Ferdydurke” – strategie przekładania nieprzekładalnego, [w:] Gombrowicz i tłumacze, red. E. Skibińska, Łask 2004, s. 103–115. 8 Zob. informacje na stronie: filmpolski.pl. Skolimowski wspominał, że przygotowując się do adaptacji tej powieści, odkrył źródło inspiracji dla tytułu Ferdydurke. Chodziło o imię postaci, którą wykreował pisarz Sinclair Lewis w książce Babbitt (1922). W szóstym rozdziale pojawia się postać nazywana: Freddy Durkee. 9 W. Gombrowicz, Ferdydurke, Warszawa 1986, s. 22. 10 Ibidem, s. 5. 11 Ibidem, s. 255. 12 Ibidem, s. 71. 13 Ibidem, s. 75. Przypisy dr Iwona Grodź Literaturoznawca, filmoznawca, historyk sztuki, muzykolog, psycholog sztuki i wieloletni dydaktyk akademicki (Poznań, Warszawa). Interesuje się ponadto kulturoznawstwem, teatrem, filozofią i psychologią, a także ideą „korespondencji” sztuk, szczególnie: literatury, filmu, teatru, malarstwa i muzyki. Przygotowuje się do procedury habilitacyjnej. Autorka m.in. książek: Zaszyfrowane w obrazie. O filmach Wojciecha Jerzego Hasa (Gdańsk 2008), Jerzy Skolimowski (Warszawa 2010), „Rękopis znaleziony w Saragossie” Wojciecha Jerzego Hasa (Poznań 2005), Synergia sztuki i nauki w twórczości Zbigniewa Rybczyńskiego (Warszawa 2015), Between Dream and Reality (Berlin 2018), Hasowski Appendix (Kraków 2020) i wielu innych publikacji naukowych. 1. Grodź I., Jerzy Skolimowski, Warszawa 2010. 2. Janicka B., Szyderca jako prorok, „Film” 1992, nr 2, s. 6. 3. Mazierska E., Jerzy Skolimowski. The Cinema of a Nonconformist, New York–Oxford 2013. 4. Oleksiewicz M., Czy Gombrowicz wyjdzie z czyśćca?, „Kino” 1991, nr 9, s. 43–45. 5. Płażewski J., Zastrzeżenia szacunkiem podszyte (rec.), „Kino” 1992, nr 7, s. 9–10. 6. Werner M., A kto widział – ten trąba! (rec.), „Kino” 1992, nr 7, s. 8–9. 7. Wojciechowski P., Gęba przeciw Apokalipsie, „Film” 1992, nr 10, s. 12–13. Bibliografia 1. Ferdydurke/30 door key (1991), Jerzy Skolimowski. 2. Pornografia (2003), reż. Jan Jakub Kolski, w 2003 r. film otrzymał wiele nagród w Gdyni (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych), m.in. za główną rolę męską, muzykę, dźwięk. 3. Cosmos/Kosmos (2015), reż. Andrzej Żuławski, w 2015 r. film otrzymał nagrodę za reżyserię w Locarno (Międzynarodowy Festiwal Filmowy). Filmografia (wybór) 1. Moi, Gombrowicz (1989), reż. Andrzej Wolski. 2. Gombrowicz wśród Francuzów (1994), reż. Roman Lewandowski. 3. Witold (1996), reż. Hanna Etemadi, Tadeusz Roman. 4. Listy z Argentyny (1997), reż. Grzegorz Pacek. W 1998 r. film otrzymał nagrodę za scenariusz (Krakowski Festiwal Filmowy – Konkurs Polski). 5. Witold Gombrowicz 1904–1939 (2000), reż. Andrzej Wolski. 6. Ja, Gombro (2003), reż. Marian Marzyński. 7. Rozdarcie, czyli Gombro w Berlinie (2004), reż. Wiesław Saniewski, fabularyzowany dokument, w roli pisarza Wojciech Ziemiański. 8. Witold Gombrowicz (2022), reż. Tomasz Sokołowski (w cyklu Filmowy Kanon Literatury). Filmy dokumentalne Temat numeru Więcej filmowych kontekstów znajdą Państwo tutaj:

10 lipiec/sierpień 2024 Polski w praktyce Stepy akermańskie w ujęciu interdyscyplinarnym dr Mateusz Hachlica Polska szkoła jest monodyscyplinarna. Nauczyciele na swoich zajęciach omawiają wyłącznie tematykę dotyczącą ich specjalności, rzadko odnoszą się do treści obowiązujących na innych przedmiotach. Z tych sztywnych ram niekiedy wyrywają się poloniści, którzy muszą posiadać wiedzę z odmiennych dyscyplin – i to na poziomie wyższym niż elementarny. Wutworach literackich poruszane są różne tematy, pojawiają się wątki oraz nawiązania praktycznie do każdego aspektu życia człowieka czy obszarów nauki. Dobrą egzemplifikację stanowi mało obecna w szkole i niedoceniana nieco literatura fantastycznonaukowa. W niej można odnaleźć hipotetyczne odkrycia i doktryny, które swój rodowód zawdzięczają przede wszystkim aktualnym i rzeczywistym badaniom czy teoriom. Na przykład eksploruje tematy dotyczące biotechnologii lub manipulacji genetycznej. Z kolei obserwacje realnych sytuacji społecznych i politycznych mają wpływ na przedstawione w niej dystopijne wizje. Cenione we współczesnym świecie przez pracodawców i nie tylko całościowe rozwiązanie i zrozumienie problemów wymaga kreatywnego myślenia, wyjścia poza narzucone schematy oraz wszechstronności. Należy integrować metody badawcze i pojęcia z odmiennych dziedzin w celu spojrzenia na daną kwestię z wielu perspektyw, co pozwoli pełniej ją ująć. Tym jest właśnie interdyscyplinarność. W praktyce szkolnej nierzadko stosowano ją, gdy na zajęcia zapraszany był nauczyciel innego przedmiotu, aby omówić temat łączący obie dyscypliny. Poloniści od wielu lat mają z nią do czynienia. Trudno przecież analizować teksty romantyczne bez odniesienia do szczegółów powstań narodowowyzwoleńczych lub mówić o stylu gotyckim bez znajomości przynajmniej kilku pojęć architektonicznych. Aktywizująca uczniów metoda semiotyczna umożliwia syntezę tekstu pisanego z szeroko pojętą sztuką, chociażby w młodszych klasach szkoły podstawowej – przez tworzenie prac plastycznych inspirowanych przeczytanym utworem. W niniejszym artykule chciałbym zaproponować interdyscyplinarne spojrzenie na wiersz Adama Mickie- wicza Stepy akermańskie, najpopularniejszy z wydanego w 1826 r. cyklu Sonety krymskie. Główny cel jego wprowadzenia to zazwyczaj zapoznanie uczniów z budową i cechami gatunku lirycznego, jakim jest sonet. Mam też świadomość, że na analizę i interpretację tego utworu przeznaczona jest tylko jedna godzina lekcyjna. Interdyscyplinarne omówienie Stepów akermańskich Ciekawym pomysłem byłoby podzielenie klasy na grupy tematyczne: arbitrów elegancji, encyklopedystów, geografów, historyków, literatów i psychologów. Przed przystąpieniem do wykonywania zadań każdy uczeń, choćby dzień wcześniej w domu, jest zobowiązany do zapoznania się z utworem Adama Mickiewicza. Zadanie nauczyciela polega na podziale oddziału na grupy Interdyscyplinarność w edukacji

11 www.czasopismopolonistyka.pl i przydzieleniu zadań. Każda drużyna po zakończeniu swojej pracy będzie przedstawiała jej wyniki na forum klasy. Zadania dla poszczególnych grup: Arbitrzy elegancji  Znalezienie i wyświetlenie kilku malarskich przedstawień stepów i Krymu. Encyklopedyści  Poszukanie w dostępnych źródłach i wyjaśnienie, czym są: egzotyzm, orientalizm, sonet, tercyna i tetrastych. Geografowie  Omówienie fauny, flory i klimatu Krymu. Historycy  Zapoznanie się z tekstem: https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/D31W31fNn i sporządzenie notatki graficznej. Literaci  Wyjaśnienie budowy wiersza: konstrukcji, liczby strof, sylab i wersów, układu rymów. Psycholodzy  Powiedzenie, co dokładnie widział lub słyszał podmiot liryczny i co wówczas czuł, jak się mógł zachowywać. Można też powołać grupę kartografów, której zadaniem będzie ręczne lub – jeżeli dysponujemy odpowiednim sprzętem i oprogramowaniem – komputerowe sporządzenie mapki Krymu. Proponuję, by po zakończeniu zadań grupy prezentowały wyniki swojej pracy w następującej kolejności: historycy (kartografowie), geografowie, arbitrzy elegancji, literaci, encyklopedyści, psycholodzy. Naturalnie konfigurację tę wolno zmieniać oraz dostosowywać do własnych potrzeb. Następnie nauczyciel przechodzi do części interpretacyjnej. Warto posiłkować się w tym miejscu ustaleniami grupy psychologów. W słabszych klasach można zaproponować jeszcze serię pytań testowych, które przybliżą uczniów do zrozumienia wiersza. 1. Podmiotowi lirycznemu wydawało się, że odbywa podróż: A. łódką po łące i bagnach B. wozem po lądzie C. statkiem po oceanie D. niczym ptak 2. Bezkres stepów powodował, że wędrowiec czuł: A. zaciekawienie B. samotność C. żal D. smutek 3. Światła, które zauważył podmiot liryczny, były symbolem: A. pewności siebie B. nadziei C. szczęścia D. bezpieczeństwa 4. Ostatnia strofa ujawnia: A. głęboką tęsknotę za ojczyzną B. rozczarowanie ojczyzną C. nadzieję na powrót do ojczyzny D. zachwyt obczyzną i ojczyzną 5. Wskaż określenie, które nie pasuje do podmiotu lirycznego: A. tułacz B. pielgrzym C. emigrant D. przesiedleniec Jako zadanie dodatkowe, jeżeli wystarczy czasu, można zaproponować uczniom sporządzenie graficznej lub filmowej reklamy turystycznej, zachęcającej do zwiedzenia z Mickiewiczem dziewiętnastowiecznego Krymu. Podczas omawiania utworów z cyklu Sonety krymskie zwraca się uwagę uczniów na środki poetyckie, chociaż warto nakierować ich obserwację na językowe zapożyczenia orientalne, gdyż rzadko będą mieli z nimi styczność w przeciwieństwie do epitetów czy metafor. Można zorganizować konkurs na to, kto znajdzie i wyjaśni jak największą liczbę takich wyrazów. Innym pomysłem jest samodzielne/w parach odszukanie wiersza Ałuszta w dzień, a następnie parafraza pierwszej zwrotki w taki sposób, aby uniknąć używania orientalizmów i zastąpić je wyrazami polskimi. n dr Mateusz Hachlica Doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, absolwent Uniwersytetu Szczecińskiego. Obecnie pracuje w Szkole Podstawowej nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi im. Marii Dąbrowskiej w Gryfinie jako nauczyciel języka polskiego. Autor tomiku poetyckiego Poza nawias i artykułów naukowych, na przykład Gdańskie transpozycje czy Miłość do natury. Poszukiwanie harmonii w haiku. Do jego pasji należą m.in. literatura, zwłaszcza fantasy, science fiction i romantyzm, piłka nożna oraz szeroko pojęty orientalizm. Pochodzi z Wolina, mieszka na stałe w Gryfinie. Polski w praktyce

12 lipiec/sierpień 2024 Polski w praktyce Uczeń z dysleksją w szkole a zaburzenia emocjonalno-motywacyjne Michalina Ignaciuk Wyniki badań pokazują, że obniżenie samooceny wśród dzieci z dysleksją dotyczy aż 89% z nich. Co więcej, wykazano, że niski poziom samooceny utrzymuje się na tym poziomie lub wciąż się obniża w miarę postępu edukacji szkolnej. Innym niepokojącym wskaźnikiem jest to, że 33% adolescentów z zaburzeniami uczenia się, w tym z dysleksją, choruje na depresję. Czym jest dysleksja? Istnieje wiele definicji dysleksji, a chaos terminologiczny z pewnością nie ułatwia poszerzania rzetelnej wiedzy na ten temat wśród nauczycieli i rodziców. Przytoczę dwie definicje dysleksji. Pierwsza pochodzi z Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, sporządzonej przez Światową Organizację Zdrowia. W kategorii „Rozwojowe zaburzenia uczenia się” 6A03.0 (w starszej wersji ICD-10 „Specyficzne trudności w uczeniu się” F 81.0) mieści się:  dysleksja – rozwojowe zaburzenie uczenia się w zakresie czytania,  dysortografia – rozwojowe zaburzenie uczenia się w zakresie ekspresji pisemnej,  dysgrafia – rozwojowe zaburzenie w zakresie opanowania poprawnego poziomu graficznego pisma (kaligrafii),  dyskalkulia – rozwojowe zaburzenie uczenia się w zakresie matematyki.

13 www.czasopismopolonistyka.pl Polski w praktyce  matematyka: trudności z wykonywaniem zadań w pamięci, błędne przepisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych, przestawianie cyfr (56 – 65),  biologia, chemia, geografia: trudności z opanowaniem terminologii, niski poziom graficzny wykresów czy łańcuchów reakcji chemicznych,  języki obce: trudności z zapamiętaniem nowych słówek, z prawidłową wymową, trudności w pisaniu ze słuchu, występujący zapis fonetyczny. Nauczycielu, specjalisto! Jesteś bardzo ważną osobą w życiu ucznia z dysleksją. Być może będziesz pierwszą dorosłą osobą, która da poczucie wsparcia i zrozumienia, która przypomni, że mimo doświadczanych trudności nadal można osiągać sukcesy. Proces diagnozy dysleksji – rola nauczycieli i specjalistów szkolnych W proces diagnozy dysleksji oprócz dziecka zaangażowani są także rodzice, specjaliści szkolni oraz nauczyciele. Przed diagnozą Nauczyciel najczęściej pierwszy dostrzega trudności w czytaniu i pisaniu u ucznia, szczególnie nauczyciel języka polskiego. Informuje rodzica o zauważonych trudnościach i przygotowuje dokument „Informacje o uczniu” dla diagnostów w poradni psychologiczno- -pedagogicznej. W trakcie diagnozy Na wniosek rodzica, po ukończeniu przez dziecko trzeciej klasy szkoły podstawowej, odbywa się diagnoza dziecka w poradni psychologiczno-pedagogicznej (publicznej lub niepublicznej będącej na liście placówek kuratorium). Informację o tym, która rejonowa (publiczna) poradnia ma na swojej liście daną szkołę, można uzyskać od pedagoga szkolnego. Rodzic bierze udział w wywiadzie diagnostycznym i dostarcza potrzebną dokumentację (w tym przygotowaną przez nauczycieli). Diagnoza w kontakcie bezpośrednim z uczniem złożona jest z dwóch części – badania pedagogicznego i badania psychologicznego. Po diagnozie Po wydaniu przez poradnię opinii psychologiczno- -pedagogicznej diagności (psycholog i pedagog) omawiają diagnozę z rodzicami. Następnie rodzice dziecka mogą udostępnić dokument szkole, co będzie Druga definicja warta uwagi pochodzi z 2007 roku z Europejskiego Towarzystwa Dysleksji, które definiuje dysleksję jako „odmienny sposób nabywania umiejętności czytania i pisania oraz ortografii”, pomijając tym samym takie sformułowania jak „zaburzenie”, „deficyt”, „trudności”. Za Martą Bogdanowicz należy dodać, że dysleksja występuje u uczniów w granicach normy intelektualnej (często o wysokiej sprawności intelektualnej), a także dysponującymi sprawnymi narządami ruchu, zmysłami wzroku i słuchu. Dysleksja dotyczy około 10–15% populacji, czyli w praktyce w klasie szkolnej mamy średnio trzech ucz- niów z dysleksją. Potwierdzają to coroczne raporty Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, które podają, jaki odsetek uczniów skorzystał z dostosowań na egzaminach zewnętrznych ze względu na diagnozę specy- ficznych trudności w uczeniu się. Na egzaminie ósmo- klasisty z języka polskiego w 2022 roku z dostosowań skorzystało 14% uczniów z dysleksją (cke.gov.pl). Warto zaznaczyć, że powszechne w dyskursie pub- licznym sformułowania „dyslektyk” czy „osoba dyslektyczna” mogą prowadzić do stygmatyzacji. Podej- ście inkluzywne (włączające) propaguje posługiwanie się językiem stawiającym osobę przed diagnozą (person-first language), zwracając uwagę na to, że dana cecha (dysleksja) nie definiuje tej osoby. Oznacza to, że zamiast „dyslektyka” mamy w klasie „osobę z dysleksją”. Objawy dysleksji w życiu szkolnym Warto uświadomić sobie, że dla ucznia ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się każdy test i każda pisemna praca domowa to tak naprawdę sprawdzian czytania i pisania. Oznacza to, że objawy zarówno dysleksji czy dysortografii, jak i dysgrafii mogą występować na wszystkich przedmiotach szkolnych, a nie jak powszechnie się uważa – tylko na języku polskim. Aby móc trafnie i skutecznie dobierać metody nauczania dostosowane do ucznia, warto wiedzieć, jak dysleksja może się przejawiać na różnych przedmiotach szkolnych:  język polski: trudności z czytaniem na głos – obniżone tempo oraz poziom rozumienia, liczne pomyłki i męczliwość, błędy w pisaniu ze słuchu i przepisywaniu mimo znajomości zasad ortograficznych, niska jakość grafii,  historia: trudności z zapamiętaniem informacji ułożonych w sekwencje, np. chronologiczne wydarzenia historyczne, zapamiętywanie nazwisk i dat,

14 lipiec/sierpień 2024 Polski w praktyce skutkowało tym, że nauczyciele będą mieli obowiązek zapoznać się z opinią i wprowadzić dostosowania zawarte w opinii (np. zajęcia korekcyjno-kompensacyjne). Związek dysleksji z funkcjonowaniem społeczno-emocjonalnym Sam moment diagnozy może być dla ucznia ważnym wydarzeniem w procesie kształtowania własnej tożsamości i włączenia dysleksji do obrazu własnego „ja”. W teorii Eriksona w rozwoju tożsamości człowieka czas nabywania umiejętności czytania i pisania wiąże się z kryzysem „pracowitość a poczucie niższości”. Dziecko, które doświadcza porażek na tym etapie rozwoju, może zwątpić w swoją sprawczość i zdobywanie umiejętności, dlatego ważnym zagadnieniem dla specjalistów i nauczycieli szkolnych są konsekwencje natury społecznej. Funkcjonowanie dziecka z dysleksją nie sprowadza się bowiem jedynie do funkcji czytania i pisania, ale dotyczy także poziomu społeczno-emocjonalnego, który obejmuje emocje, motywacje, samoocenę, poczucie kontroli czy reagowanie na stres. Zaburzenia rozwoju emocjonalnego i społecznego mogą być skutkiem doświadczanych niepowodzeń szkolnych wynikających z dysleksji. Wtórne zaburzenia emocjonalne mogą wynikać z tego, że dziecko z dysleksją, które już na wczesnym etapie nauki doświadczyło niepowodzeń, czuje się „inne” niż rówieśnicy. Jak pisze Grażyna Krasowicz-Kupis, reakcje na stres związany z dysleksją można podzielić na reakcje wycofywania się oraz reakcje kompensacji. Do reakcji wycofywania się zaliczymy: objawy lęku, brak motywacji, niską samoocenę, depresję, ogólne osłabienie psychosomatyczne (ataki płaczu, silne wyczerpanie po szkole). Techniki obronne, kompensacyjne, uwidaczniają się w zachowaniu uczniów i można je skutecznie zidentyfikować.  Wyuczona bezradność – polega na tym, że dziecko z dysleksją doświadcza wielu niepowodzeń i uczy się, że nie warto pracować nad trudnościami, bo to nie prowadzi do sukcesu. Jest to powszechna strategia oparta na emocjach wśród osób z dysleksją, stosowana zwłaszcza przez dziewczęta (70%).  Technika unikania – może być mylnie interpretowana jako lenistwo czy lekceważenie. Przykładami takich zachowań może być unikanie pisania ze względu na poświęcanie dużej ilości czasu na ostrzenie ołówka, świadome wybranie roli błazna klasowego, aby uniknąć trudnego zadania (np. czytania na głos), ale to także mniej rzucające się w oczy zachowania, np. siadanie w ostatniej ławce, niezgłaszania się do odpowiedzi (mimo znajomości poprawnej odpowiedzi).  Samoutrudnianie – angażowanie się w działania, które obniżają szansę sukcesu i zwalniają z odpowiedzialności za porażkę, np. wybór bardzo trudnego zadania uniemożliwiającego odniesienie sukcesu.  Suplikacja – polega na prezentowaniu własnej bezradności w nadziei na uzyskanie pomocy innych, np. przez używanie zwrotów typu: „Ja nie potrafię tego zrobić, bo mam dysleksję”. Warto przybliżyć bardzo ciekawe wyniki badań polskiej badaczki Marty Łockiewicz, okazuje się bowiem, że osoby dorosłe z dysleksją, które osiągnęły sukces edukacyjny, bo pokonały kolejne progi edukacyjne, mają istotnie wyższy poziom aspiracji niż osoby dorosłe bez dysleksji. Oznacza to, że odnoszenie sukcesów przez osoby z dysleksją zależy bardziej od czynników osobowościowych i motywacyjnych niż poznawczych. Dlatego dbanie o dobrostan psychiczny ucznia i motywację do zajęć jest takie ważne. Dziecko, które doświadcza porażek na tym etapie rozwoju, może zwątpić w swoją sprawczość i zdobywanie umiejętności, dlatego ważnym zagadnieniem dla specjalistów i nauczycieli szkolnych są konsekwencje natury społecznej. Funkcjonowanie dziecka z dysleksją nie sprowadza się bowiem jedynie do funkcji czytania i pisania, ale dotyczy także poziomu społeczno-emocjonalnego, który obejmuje emocje, motywacje, samoocenę, poczucie kontroli czy reagowanie na stres.

15 www.czasopismopolonistyka.pl Polski w praktyce Wsparcie ucznia z dysleksją w szkole W ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecko z m.in. z dysleksją może uczęszczać na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, co reguluje § 8 rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Zajęcia organizuje się dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, w tym specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Maksymalna liczba uczestników nie może przekraczać pięciu osób, zajęcia prowadzi terapeuta pedagogiczny. Skuteczność terapii zależy od wielu czynników:  terapeuty pedagogicznego prowadzącego zaję- cia – jego osobowości, wiedzy i doświadczenia praktycznego, postawy wobec dziecka i jego problemów, współpracy z rodzicami, nauczycielami w szkole i innymi specjalistami,  dziecka – motywacji ucznia, kondycji psychofizycznej, wieku – im młodsze, tym większa szansa korygowania zaburzeń,  sytuacji terapeutycznej – dobrej atmosfery i klimatu emocjonalnego (zaufania, akceptacji, wsparcia i zrozumienia), systematyczności i wszechstronności oddziaływań pedagogicznych, korzystania z dostosowanych technik nauczania do indywidualnych możliwości i preferencji ucznia, poziomu atrakcyjności zajęć. Specjalistyczna terapia ma korzystny wpływ na zmianę w samoocenie, ponieważ dziecko wówczas zdobywa umiejętność pokonywania problemów i poznaje strategie radzenia sobie ze stresem. Korzystający z terapii uczniowie rzadziej stosują techniki unikania tego, co dotyczy sytuacji stresowej. Jak pracować z uczniem z dysleksją, aby go wesprzeć? Nauczyciele bardzo często szukają wsparcia u pedagoga lub psychologa szkolnego w kwestii tego, w jaki spo- sób mogą wesprzeć swoich uczniów. Przede wszystkim należy pamiętać, że „dostosowanie wymagań do możliwości ucznia ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu” nie oznacza obniżania wymagań. Ogólne wskazówki do pracy:  zapoznaj się z opinią psychologiczno-pedagogiczną dziecka, znaj jego słabe i mocne strony,  wydłużaj czas pracy na sprawdzianach i kartków- kach po to, aby dziecko mogło wnikliwie przeczy- tać treść zadania lub sprawdzić poprawność zapisu,  zamieniaj formy sprawdzania wiedzy z pisemnych na ustne,  pozwól na pisanie dłuższych wypowiedzi pisemnych na komputerze,  błędy ortograficzne oceniaj opisowo, koniecznie zielonym długopisem,  posadź dziecko blisko siebie tak, aby dyskretnie mu pomóc,  doceniaj włożony wysiłek i zaangażowanie, chwal tok myślenia – zamiast „Brawo”, powiedz „Widzę, że się ciężko napracowałeś”, „To bardzo ciekawy pomysł”, „Jak na to wpadłeś?”,  wykorzystuj metody polisensoryczne, czyli takie, które angażują wiele zmysłów,  nauczanie powinno opierać się na wielokrotnym powtarzaniu, to najlepszy sposób na osiągnięcie automatyzacji. n Michalina Ignaciuk Pedagog, terapeuta pedagogiczny i diagnosta w poradni psychologiczno- -pedagogicznej w Gdańsku. Prowadzi zajęcia terapii pedagogicznej dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się oraz szkolenia dla rodziców i nauczycieli. Wykorzystuje nowoczesne technologie, w tym rozszerzoną i wirtualną rzeczywistość. Obecnie doktorantka pedagogiki na Uniwersytecie Gdańskim. Jej zainteresowania naukowo-badawcze dotyczą dysleksji u osób dorosłych. Finalistka pierwszej edycji konkursu „Nauczyciel Jutr@ 2021”. Autorka edukacyjnego kanału na YouTube „Pedagog Michalina”. 1. Alexander-Passe N., How dyslexic teenagers cope: an investigation of self-esteem, coping and depression, „Dyslexia” 2006, t. 14, s. 256–275. 2. Bogdanowicz M., Dysleksja problemem całego życia, [w:] M. Sinica, A. Rudzińska- -Rogoża (red.), W kręgu specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2005, s. 7–21. 3. Bogdanowicz M. (red.), Dysleksja w wieku dorosłym, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2016. 4. Burden R., Burdett J., Factors associated with successful learning in pupils with dyslexia: A motivational analysis, „British Journal of Special Education” 2005, t. 32, nr 2, s, 100–104. 5. Reid G., Green S., 100 i więcej pomysłów, jak pomóc dziecku z dysleksją, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2017. 6. Erikson E.H., Dzieciństwo i społeczeństwo, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2000. 7. Jaklewicz H., Bogdanowicz M., Loebl W., Próba adaptacji metody Bon Départ do warunków polskich, „Problemy Psychoterapii Dzieci i Młodzieży” 1973, r. 3, s. 295–313. 8. Krasowicz-Kupis G., Psychologia dysleksji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009. 9. Krasowicz-Kupis G., Nowa psychologia dysleksji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019. 10. Łodygowska E., Wybrane aspekty poczucia sprawstwa szkolnego u dzieci dyslektycznych z różnymi doświadczeniami terapeutycznymi, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2011 [niepublikowana praca doktorska]. 11. Słupek K., Specjalne potrzeby edukacyjne, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2019. 12. Wejner-Jaworska T., Dysleksja z perspektywy dorosłości, Wydawnictwo Engram, Warszawa 2019. 13. Willcutt E.G., Pennington B.F., Comorbidity of reading disability and attention-deficit/hyperactivity disorder: Differences by gender and subtype, „Journal of Learning Disabilities” 2000, t. 33, nr 2, s. 179–191. Bibliografia

16 lipiec/sierpień 2024 Analityczne podejście do lektur Karta pracy nr 1 ANTYK – ANTYGONA, HOMER, HORACY, BIBLIA, MITOLOGIA Patrycja Luterek 1. Wyjaśnij etymologiczne pochodzenie słowa „antyk”. Wskaż umowne daty rozpoczynające oraz kończące tę epokę. 2. Słowo „filozofia” w języku greckim oznacza „umiłowanie mądrości”. Opisz w kilku zdaniach poglądy filozoficzne związane z trzema głównymi filozofami: Sokratesem, Platonem oraz Arystotelesem. W odpowiedzi uwzględnij wpływ ich przekonań na środowisko społeczne oraz kulturalne. 3. Już w czasach starożytnych wykształciły się szkoły filozoficzne, czyli rodzaje nieformalnych zgrupowań filozofów, których łączyły wspólne ideologie. Opisz kilka z nich, w odpowiedzi odwołaj się do Epikurejczyków, Stoików, Sceptyków, Cyników, Sofistów oraz Hedonistów. 4. Przyjrzyj się obrazom, zastanów się i opisz w kilku zdaniach, jakie cechy były wyznacznikiem sztuki antycznej. W odpowiedzi pod uwagę weź wygląd budowli oraz postaci, a także ich wielkość. Wykorzystaj swoją wiedzę dotyczącą epoki. Źródło: Attyka w Atenach – Wyszukaj Obrazy (bing.com) [dostęp: 16.06.2024]. Źródło: Dyskobol – Wyszukaj Obrazy (bing.com) [dostęp: 16.06.2024]. 5. W czasach starożytnych wykształcił się teatr grecki. Opisz w kilku zdaniach proces jego powstawania. W odpowiedzi uwzględnij pojęcia, które były nieodłącznym elementem jego funkcjonowania, tj. uroczystości religijne ku czci Dionizosa, dramat satyrowy, tragizm, konflikt tragiczny, ironia tragiczna, hybris, katharsis, mimesis, fatum. 6. Sofokles to jeden z trzech najwybitniejszych tragików greckich, który nazywany jest reformatorem teatru. Był aktorem i twórcą słynnych dramatów, m.in. Antygony, której fabułę oparł na micie o rodzie Labdakidów. Opisz w kilku zdaniach, czego dotyczy konflikt dwóch równorzędnych racji, związany z postawą tytułowej bohaterki i Kreona. W odpowiedzi uwzględnij różne płaszczyzny sporu (prawo boskie i prawo ludzkie; serce i rozum; jednostka i państwo). 7. Tytułowa bohaterka utworu Sofoklesa Antygona jest przykładem buntowniczki. Zestaw jej postępowanie z innym bohaterem literackim, wskazując podobieństwa i różnice w sytuacji przeciwstawnia się różnym racjom moralnym.

17 www.czasopismopolonistyka.pl Analityczne podejście do lektur 8. Tragedia antyczna Sofoklesa ukazywała wyobrażenia starożytnej ludności dotyczące charakteru relacji między człowiekiem a bogami, a także sił nadprzyrodzonych. Uzasadnij stwierdzenie, odnoszące się do Antygony Sofoklesa, iż Fatum jest siłą kierującą ludzkim losem, która w nieoczekiwanym momencie zmienia bieg życia bohatera. 9. Napisz, do jakiego fragmentu utworu Sofoklesa mógłby odnosić się obraz Nikiforosa Lytrasa Antygona przy martwym Polinejkesie. W odpowiedzi odwołaj się do ilustracji oraz wykaż się znajomością utworu Anty- gona Sofoklesa. Źródło: Antygona przy martwym Polinejkesie – Wyszukaj Obrazy (bing.com) [dostęp: 16.06.2024]. 10. Starożytni Grecy nazywali Homera poetą. Pochodzenie twórcy Iliady i Odysei dla wielu było przedmiotem sporu, mimo to jego dzieło stało się epopeją, która przedstawia losy dramatycznego oblężenia legendarnego miasta – Troi. Uzasadnij stwierdzenie, iż Iliada to utwór o męstwie i odwadze na polu bitwy, opiewający bohaterskie czyny jednostek. 11. Na podstawie podanego fragmentu oraz własnej wiedzy wypisz cechy charakterystyczne dla eposu homeryckiego: Iliada, Homer (Księga I) Gniew Achilla, bogini, głoś, obfity w szkody, Który ściągnął klęsk tyle na greckie narody, Mnóstwo dusz mężnych wcześnie wtrącił do Erebu, A na pastwę dał sępom i psom bez pogrzebu Walające się trupy rycerskie wśród pola: Tak Zeusa wielkiego spełniała się wola Odtąd, gdy się zjątrzyli sporem niebezpiecznym Agamemnon, król mężów, z Achillem walecznym. Źródło: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/homer-iliada.html [dostęp: 16.06.2024]. 12. Wykorzystując znajomość Odysei Homera, uzasadnij stwierdzenie, iż tułaczka jest symbolem życia i duchowego dojrzewania człowieka. 13. Horacy w dziele Exegi monumentum aere perennius (Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu) nawiązuje do wątku autobiograficznego w słowach: „Ja z nizin wyrosły”. Odwołując się do podanego cytatu, rozstrzygnij, czy pochodzenie człowieka deprecjonuje go w dorosłym życiu?

18 lipiec/sierpień 2024 Analityczne podejście do lektur 14. Wykorzystując znajomość twórczości Horacego, wyjaśnij pojęcie horacjanizmu, z uwzględnieniem jego światopoglądu. 15. Horacy twierdził, że dzięki tworzeniu poezji będzie wciąż żywy w pamięci potomnych. Za pomocą jakiej łacińskiej sentencji wyraził tę ideologię? 16. Czy koncepcja losu zawarta w wierszu Juliana Tuwima jest zgodna z założeniami Horacjańskiego motywu sławy pośmiertnej? Do losu, Julian Tuwim Źródło: Do losu – Julian Tuwim (bfcior.pl) [dostęp: 16.06.2024]. 17. Rozstrzygnij, czy fresk Michała Anioła Sąd Ostateczny, powstały na ścianie Kaplicy Sykstyńskiej Watykanu, jest idealnym odwzorowaniem wizji sądu ostatecznego i końca świata, zawartej w Apokalipsie św. Jana. W odpowiedzi odwołaj się od obu tekstów kultury. Źródło: Sąd Ostateczny, Michał Anioł – Wyszukaj Obrazy (bing.com) [dostęp: 16.06.2024]. Miłość mi dałeś, młodość górną, Dar ładu i wysokie żądze. I jeszcze na uciechę durniom, Raczyłeś dać mi i pieniądze. Płonącą kroplą obłąkania W mózg szary mój sączyłeś tęczę. Miraże wstają wśród mieszkania, Palcami w stół na lutni dźwięczę. I gdy poniosło, to już niesie, Roztrącam dni i rwę na części, I w zgiełku wieku, i w rwetesie Ubrdało mi się jakieś szczęście: Rytmowi przebieg chwil powierzać, Apollinowym drżąc rozmysłem, Surowo składać i odmierzać Wysokim kunsztem słowa ścisłe. I wtedy kształt żywego ciała W nieład rozpadnie się plugawy, Ta strofa, zwarta, zwięzła, cała, Nieporuszona będzie stała W zimnym, okrutnym blasku sławy. Smutku! Uśmiechu! Melancholio! W bęben żałobny bije gloria... I smutnie brzmi: „Dum Capitolium ...” I śmieszne jest: „Non omnis moriar”

19 www.czasopismopolonistyka.pl 18. Jaki związek może mieć poniższa ilustracja z historią Edypa oraz życiorysem Hioba? W odpowiedzi odwołaj się do mitu o rodzie Labdakidów oraz do biblijnej Księgi Hioba. Jaki motyw łączy oba te utwory i w jakim innym utworze literackim on się pojawia? Źródło: Stopa cukrzycowa, rysunek stopy – Wyszukaj Obrazy (bing.com) [dostęp: 16.06.2024]. 19. Mowa jest srebrem, a milczenie złotem – uzasadnij stwierdzenie, odwołując się do mitologicznej historii Syzyfa oraz wybranej księgi biblijnej. 20. Na podstawie fragmentu i własnej wiedzy napisz, czym charakteryzuje się styl biblijny. Księga Rodzaju 1, 9–12, Świat stworzony przez Boga A potem Bóg rzekł: «Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha». A gdy tak się stało, Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, rzekł: «Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona». I stało się tak. Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre. Źródło: Biblia Tysiąclecia, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu – Rdz 1 (deon.pl) [dostęp: 16.06.2024]. 21. Opisz w kliku zdaniach różnice i podobieństwa procesu stwarzania świata przez Boga w Biblii oraz w Mitologii Jana Parandowskiego. 22. Pieśni nad Pieśniami jest jedyną księgą biblijną o tematyce świeckiej, opiewającą zmysłowy związek kobiety i mężczyzny, natomiast niesie za sobą ukryte przesłanie. Zinterpretuj tę księgę w znaczeniu dosłownym i metaforycznym. 23. Wyjaśnij pojęcia: politeizm, teocentryzm, prometeizm, kwestia homerycka, archetyp, vanitas vanitatum et omnia vanitas i wskaż, z jakim utworem literackim można je połączyć. Podaj konkretne przykłady. 24. Uzasadnij poniższe stwierdzenia, odwołując się do konkretnych przykładów z lektur: a) Antygona jest archetypem miłości siostrzanej i kobiety broniącej swoich spraw. b) Dedal jest symbolem człowieka doświadczonego, zaś Ikar archetypem marzyciela. c) Labirynt jest symbolem ludzkiego życia i trudności, z jakimi musi się mierzyć człowiek. d) Prometeusz jest archetypem altruisty poświęcającego się dla dobra ogółu. 25. Wyjaśnij różnicę w znaczeniu motywu i toposu. Uzasadnij stwierdzenie, że Arkadia jest miejscem doskonałego szczęścia (zestaw motyw arkadyjski z rajskim ogrodem). 26. Czy koncepcja ludzkiego losu przedstawiona w Księdze Kochelta może być utożsamiana z wizją życia, opisaną w Księdze Hioba? W odpowiedzi odwołaj do obu tych dzieł. n Analityczne podejście do lektur Patrycja Luterek Studentka filologii polskiej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, członkini Stowarzyszenia Ambasadorów Dzieci i Młodzieży.

Made with FlippingBook

RkJQdWJsaXNoZXIy MTMwMjc0Nw==